Kara w Systemie Dozoru Elektronicznego (SDE)

Dozór elektroniczny to instytucja prawa karnego wykonawczego, która pozwala skazanym na odbywanie kary pozbawienia wolności poza murami zakładu karnego. Stanowi on alternatywę dla skazanych, których obecność w zakładzie penitencjarnym nie jest szczególnie uzasadniona ze względu na cele orzeczonej wobec nich kary. Odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego można porównać do aresztu domowego, gdzie skazany w ciągu dnia może normalnie pracować oraz spotykać się z rodziną oraz znajomymi, a jego zachowanie kontrolują specjalne urządzenia.

Na czym polega kara dozoru elektronicznego?

Zacząć należy od tego, że dozór elektroniczny nie jest karą. Nie jest on bowiem wymieniony w katalogu kar wskazanym w art. 32 Kodeksu karnego (KK). Czym zatem jest dozór elektroniczny? Najprościej rzecz ujmując jest to inna forma odbywania kary pozbawienia wolności lub środków karnych oraz środków zabezpieczających (np. zakazu zbliżania się), pozwalająca skazanemu lub podejrzanemu na funkcjonowanie poza zakładem karnym lub aresztem śledczym.

Skazany na karę pozbawienia wolności jest, co do zasady, zmuszony do przebywania w zakładzie karnym, alternatywę stanowi dla niego właśnie dozór elektroniczny, który może być wykonywany w jego domu lub mieszkaniu.

Zgodnie z art. 43b § 3 Kodeksu karnego wykonawczego (KKW) w systemie dozoru elektronicznego można kontrolować, w przypadku dozoru stacjonarnego - przebywanie przez skazanego w określonych dniach tygodnia i godzinach we wskazanym przez sąd albo komisję penitencjarną miejscu.

Jak wygląda dozór elektroniczny?

Skazany ma, co do zasady, obowiązek przebywania w miejscu wskazanym przez sąd. Sąd określa przedziały czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany ma prawo oddalić nie przebywać w miejscu odbywania kary.

Skazany ma prawo oddalić się z miejsca stałego pobytu lub innego miejsca na okres nieprzekraczający 12 godzin dziennie, w szczególności w celu:

1. świadczenia pracy;
2. wykonywania praktyk religijnych lub korzystania z posług religijnych;
3. sprawowania opieki nad osobą małoletnią, osobą niedołężną lub chorą;
4. kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej;
5. korzystania z urządzeń lub zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych;
6. komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem oraz wybranym przez siebie przedstawicielem, o którym mowa w art. 42;
7. komunikowania się z podmiotami, o których mowa w art. 38 § 1;
8. utrzymywania więzi z rodziną lub innymi bliskimi osobami;
9. korzystania z opieki medycznej lub udziału w terapii;
10. dokonania niezbędnych zakupów.

Jakie warunki trzeba spełnić aby dostać dozór elektroniczny?

Udzielenie skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego uzależnione jest od spełnienia szeregu przesłanek, z których większość ma charakter całkowicie obiektywny i nie ma w nich miejsca na jakąkolwiek swobodną decyzję sądu.

Co istotne, zgodnie z art. 43lc Kodeksu karnego wykonawczego, sprawy o udzielenie zezwolenia skazanemu na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego (SDE) sąd penitencjarny orzeka wyłącznie na wniosek.

Wniosek o udzielenie zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego składa się na piśmie.

Kto może złożyć wniosek o zezwolenie na dozór elektroniczny?

Zgodnie z art. 43lc (KKW), wniosek o udzielenie zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego może złożyć:

• skazany lub jego obrońca;
• prokurator;
• sądowy kurator zawodowy;
• dyrektor zakładu karnego.

Wniosek można złożyć zarówno przed rozpoczęciem wykonywania kary pozbawienia wolności, jak i w trakcie jej odbywania.

WAŻNE! Należy pamiętać, że zgodnie z art. 9 § 4 KK złożenie wniosku o wydanie postanowienia w postępowaniu wykonawczym nie wstrzymuje wykonania kary. Oznacza to, że pomimo złożenia wniosku o bransoletkę (SDE) skazany, który otrzyma tzw. bilet, a więc wezwanie do odbycia kary, ma obowiązek stawić się w zakładzie karnym. Dlatego też, wraz z wnioskiem o dozór elektroniczny należy złożyć wniosek o wstrzymanie kary!

Miejsce wykonywania dozoru elektronicznego

Zgodnie z art. 43h § 1 KKW, kara może być wykonywana w systemie dozoru elektronicznego jedynie wówczas, gdy pozwalają na to warunki techniczne. Oznacza to, że na przeszkodzie w uzyskaniu zgody na bransoletkę mogą stanąć warunki techniczne, które uniemożliwią wykonanie kary pozbawienia wolności w tej formie. Warunki techniczne odnoszą się tak do sygnału stacji monitorującej, jak i dostępności sieci elektrycznej, a także dostępności urządzeń technicznych niezbędnych do monitorowania skazanego.

Miejsce wykonywania kary w systemie dozoru elektronicznego musi być więc odpowiednie pod względem technicznym. Tak by, technika systemu dozoru zadziałała w sposób prawidłowy.

Żaden przepis Kodeksu karnego wykonawczego nie stanowi jednak by miejsce, w którym dozór ma być wykonywany stanowiło własność skazanego. Oznacza to, że to skazany wskazuje miejsce, w którym dozór może być wykonywany. Jedynie w przypadku, gdy skazany zamieszkuje wspólnie z inną osobą lub osobami pełnoletnimi, warunkiem rozpoczęcia dozoru stacjonarnego jest uprzednia pisemna zgoda tych osób złożona do sądu albo komisji penitencjarnej, obejmująca także umożliwienie podmiotowi dozorującemu przeprowadzanie czynności kontrolnych.

Warunki zezwolenia

Zezwolenie na odbycie kary jest możliwe, gdy wobec skazanego:

• orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 1 roku i 6 miesięcy
• orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i któremu do dobycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy.

W zasadzie jedynym ocennym warunkiem udzielenia zezwolenia na odbycie kary w formie dozoru elektronicznego jest ocena, czy nie stoją na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie odbycia kary w tym systemie nie zostaną osiągnięte cele kary. Dodatkowo, sposób sformułowania tego warunku pozwala na stwierdzenie, że zasadą powinno być udzielenie zezwolenia na odbycie kary a orzeczenie dozoru nie będzie możliwe jedynie w szczególnych wypadkach.

Recydywa a dozór elektroniczny

Niestety, osoby skazane w warunkach recydywy szczególnej wielokrotnej (art. 64 § 2 KK) nie mają co liczyć na udzielenie zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Nie mogą na to liczyć także osoby, które w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności orzeczonej za zbrodnię zabójstwa w związku ze zgwałceniem lub za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, popełnią ponownie taką zbrodnię lub takie przestępstwo (art. 64a KK). Nie mogą liczyć na dozór także osoby, które uczyniły sobie z popełniania przestępstw stałe źródło dochodu lub działały w zorganizowanej grupie przestępczej (art. 65 KK).

Nie tylko bezwzględna kara pozbawienia wolności

Dozór elektroniczny mogą uzyskać nie tylko osoby odbywające karę bezwzględnego pozbawienia wolności, ale także osoby, wobec których zarządzono wykonanie kary pozbawienia wolności w zawieszeniu lub osoby, wobec których zarządzono zastępczą karę pozbawienia wolności.

Kto udziela zgody na dozór?

Zgodę na dozór elektroniczny udziela sąd penitencjarny, a więc sąd okręgowy, w którego okręgu skazany przebywa, albo komisja penitencjarna działająca w zakładzie karnym, w którym skazany przebywa.

W sprawach wykonywania dozoru zbliżeniowego i mobilnego właściwy jest sąd, w którego okręgu skazany ma miejsce stałego pobytu, a jeżeli skazany nie posiada takiego miejsca - sąd, w którego okręgu orzeczono środek karny lub zabezpieczający wykonywany w systemie dozoru elektronicznego. Jest to więc sąd rejonowy.

Postępowanie w sprawie o dozór elektroniczny jest postępowaniem wykonawczym.

Obowiązki skazanego w związku z dozorem elektronicznym

Obowiązki w ramach dozoru elektronicznego, które ciążą na skazanym zostały określone szczegółowo w art. 43n KKW. Zgodnie z tym przepisem skazany ma obowiązek:

1. nieprzerwanie nosić nadajnik;
2. dbać o powierzone mu środki techniczne, w tym zwłaszcza chronić je przed utratą, zniszczeniem, uszkodzeniem lub uczynieniem niezdatnymi do użytku, oraz zapewniać ich stałe zasilanie energią elektryczną;
3. udostępniać podmiotowi dozorującemu powierzone środki techniczne do kontroli, naprawy lub wymiany na każde żądanie tego podmiotu, w tym również umożliwiając pracownikom tego podmiotu wejście do pomieszczeń, w których skazany przebywa, lub na nieruchomość stanowiącą jego własność lub będącą w jego zarządzie;
4. udzielać prezesowi sądu lub upoważnionemu sędziemu, sądowemu kuratorowi zawodowemu, podmiotowi dozorującemu i podmiotowi prowadzącemu centralę monitorowania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary i wykonywania nałożonych obowiązków oraz stawiać się na wezwania sędziego i kuratora.
5. pozostawać we wskazanym przez sąd albo komisję penitencjarną miejscu w wyznaczonym czasie;
6. odbierać połączenia przychodzące do rejestratora stacjonarnego;
7. umożliwiać sądowemu kuratorowi zawodowemu wejście do mieszkania lub na nieruchomość, gdzie zainstalowano rejestrator;
8. udzielać osobom upoważnionym, na ich żądanie, wyjaśnień, o których mowa w § 1 pkt 4, również przy użyciu rejestratora stacjonarnego.

Obowiązki w ramach dozoru elektronicznego są kontrolowane przez tzw. podmiot dozorujący, który kontroluje miejsce wykonywania dozoru elektronicznego i kontroluje specjalne urządzenia stanowiące system wykonywania kary.

Uchylenie zezwolenia na dozór

Kontrola obowiązków może doprowadzić do ustalenia, że skazany swoim zachowaniem postępuje wbrew zasadom dozoru elektronicznego. Sąd penitencjarny uchyla zezwolenie na odbycie przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli:

• skazany nie zachowa wyznaczonego terminu na zgłoszenie upoważnionemu podmiotowi dozorującemu gotowości, o której mowa w art. 43m § 1, albo uchyla się od niezwłocznego zainstalowania przez podmiot dozorujący rejestratora lub od założenia nadajnika;
• skazany, odbywając karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, naruszył porządek prawny, w szczególności popełnił przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, lub uchyla się od wykonania obowiązków związanych z dozorem elektronicznym lub innych nałożonych obowiązków, orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku;
• odwołano przerwę w wykonaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego z powodu innego niż ustanie przyczyny, dla której przerwa została udzielona;
• skazany w czasie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego został osadzony w zakładzie karnym w związku z zastosowaniem tymczasowego aresztowania lub wykonaniem kary w innej sprawie.