Przerwanie ciąży za zgodą i bez zgody kobiety – odpowiedzialność karna (art. 152–153 KK)

Uwaga: treść niniejszego artykułu służy wyłącznie celom informacyjnym i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa wymaga indywidualnej analizy – w razie pytań lub wątpliwości zapraszam do bezpośredniego kontaktu.

1. Wprowadzenie

Ustawodawstwo dotyczące przerywania ciąży jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych i dynamicznych obszarów prawa karnego. W Polsce regulacje te opierają się głównie na ustawie z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (tzw. PlanRodzU) oraz na Kodeksie karnym (art. 152–153).

• Art. 152 KK penalizuje przerwanie ciąży za zgodą kobiety, ale „z naruszeniem przepisów ustawy”, a także udzielenie pomocy przy takim zabiegu lub nakłanianie do niego.
• Art. 153 KK dotyczy „wymuszonej” aborcji bez zgody kobiety (lub przy jej uzyskaniu przemocą, groźbą, podstępem).

W artykule wyjaśniam, na czym polega konstrukcja tych przestępstw, jaki jest ich przedmiot ochrony, w jakich sytuacjach dochodzi do kwalifikacji z art. 152 albo 153 KK oraz jakie zmiany proponuje się w aktualnie procedowanych projektach ustawowych.

2. Przerwanie ciąży za zgodą kobiety (art. 152 KK)

2.1. Podstawowy przepis – na czym polega?

Art. 152 § 1 KK stanowi, że kto za zgodą kobiety przerywa jej ciążę z naruszeniem przepisów ustawy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

• Jest to przestępstwo mające chronić życie dziecka poczętego (od momentu poczęcia do rozpoczęcia akcji porodowej) przed nielegalnym przerwaniem ciąży, nawet jeśli sama kobieta wyrazi na to zgodę.
• Dodatkowym i wtórnym przedmiotem ochrony może być także zdrowie kobiety ciężarnej, jednak dominuje pogląd, że kluczowe znaczenie ma ochrona życia w fazie prenatalnej.

2.2. Zakres kryminalizacji „z naruszeniem przepisów ustawy”

• PlanRodzU (ustawa o planowaniu rodziny…) określa ścisłe warunki legalności przerwania ciąży (aktualnie: przesłanka medyczna oraz przesłanka kryminalna; przesłankę tzw. embriopatologiczną uchylono na mocy wyroku TK z 22.10.2020 r.).
• Aborcja „z naruszeniem” tych przepisów (np. dokonana poza ustawowymi przesłankami, bez odpowiednich poświadczeń lekarskich lub przez osoby nieposiadające wymaganych kwalifikacji) stanowi znamiona czynu zabronionego z art. 152 KK.

2.3. Typ kwalifikowany (art. 152 § 3 KK) – zdolność do życia poza organizmem matki

Jeżeli dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem matki („viability”), zagrożenie karą wzrasta:

• kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
• Przyjmuje się, że chodzi o ciąże bardziej zaawansowane (z reguły powyżej 22. tygodnia, masa płodu minimum 500 g, ale decyduje konkretny stan medyczny).

2.4. Pomoc i nakłanianie (art. 152 § 2 KK)

• Oprócz samego dokonania nielegalnej aborcji, karalne jest także udzielenie kobiecie pomocy (np. dostarczenie środków, wskazówek, pokrycie kosztów) lub nakłanianie jej do przerwania ciąży.
• Jest to przestępstwo formalne – co oznacza, że wystarcza samo podżeganie czy pomoc, niezależnie od tego, czy zabieg finalnie doszedł do skutku.

2.5. Co z samą kobietą?

• Kobieta ciężarna nie ponosi odpowiedzialności karnej za przerwanie własnej ciąży (nawet z naruszeniem przepisów ustawy).
• Nie ponosi też kar, gdy sama się nakłania lub pomaga sobie w aborcji (zgodnie z przyjętą konstrukcją, art. 152 KK nie obejmuje kobiety w ciąży jako sprawcy).

2.6. Strona podmiotowa

• Występek z art. 152 KK można popełnić umyślnie (zamiar bezpośredni albo ewentualny).
• Sprawca musi przewidywać i godzić się na to, że jego działanie doprowadzi do przerwania ciąży.

3. Przerwanie ciąży bez zgody kobiety (art. 153 KK)

3.1. Istota „wymuszonej” aborcji

Art. 153 § 1 KK przewiduje odpowiedzialność za przerywanie ciąży:

1. „Stosując przemoc wobec kobiety ciężarnej lub w inny sposób bez jej zgody”,
2. „Albo przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza kobietę ciężarną do przerwania ciąży.”

• Jest to przestępstwo chroniące życie dziecka poczętego oraz wolność kobiety w zakresie podejmowania decyzji o macierzyństwie.

3.2. Skutek i formy przymusu

• Jest to przestępstwo skutkowe (materialne): musi dojść do przerwania ciąży, czyli śmierci dziecka poczętego.
• Znamiona obejmują użycie przymusu (przemocy, groźby, podstępu) w celu naruszenia woli kobiety. W praktyce mogą to być np.:
  • Przemoc fizyczna (działanie siłowe na organizm kobiety),
  • Groźba bezprawna (np. grożenie jej lub bliskim),
  • Podstęp (wprowadzenie w błąd co do istoty zabiegu, warunków zdrowotnych, skutków).

3.3. Typ kwalifikowany (art. 153 § 2 KK)

• Jeżeli dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem matki, kara to pozbawienie wolności od roku do lat 10.
• Ponownie wynika to z wyższego stopnia zagrożenia dla życia dziecka i dla zdrowia kobiety.

3.4. Strona podmiotowa

• Tego przestępstwa także nie można popełnić nieumyślnie. Sprawca musi co najmniej godzić się (dolus eventualis) na wynik w postaci przerwania ciąży bez zgody kobiety.
• Dopuszczenie się czynu „bez jej zgody” jest tutaj kluczowe – sprawca wie, że kobieta się temu sprzeciwia lub jest manipulowana.

4. Planowane zmiany (wg najnowszych projektów)

We wspomnianym poselskim projekcie (druk Nr 611, Sejm X kadencji) proponuje się m.in.:

• Uchylenie art. 152 § 1 i 2 KK, co w praktyce oznaczałoby dekryminalizację aborcji „za zgodą kobiety” (w większości przypadków),
• Modyfikację art. 152 § 3, który stałby się przepisem typizującym przerwanie ciąży powyżej 12. tygodnia (poza wyjątkami medycznymi lub innymi przesłankami),
• Wprowadzenie zmian w art. 157a § 2 KK (wyłączenie karalności lekarza, pielęgniarki czy położnej przy zabiegach przerwania ciąży w określonych okolicznościach).
• Motywuje się to argumentami związanymi z „konsensusem regionalnym” w UE, ochroną autonomii kobiet, a także krytyką obecnych rygorystycznych przepisów za tworzenie „efektu mrożącego” wśród personelu medycznego.

Na chwilę obecną (luty 2025) obowiązujący stan prawny nie uwzględnia tych proponowanych zmian – ustawa i art. 152–153 KK pozostają w pierwotnym brzmieniu.

5. Najczęstsze pytania (FAQ)

1. Czy kobieta odpowiada karnie za własną aborcję?
   • Nie. Obowiązujący KK (podobnie jak PlanRodzU) wprost wyklucza odpowiedzialność karną ciężarnej, niezależnie od tego, czy zabieg został przeprowadzony legalnie czy nielegalnie.
2. Kiedy aborcja jest legalna?
   • Po wyroku TK z 22.10.2020 r. w Polsce pozostały dwie ustawowe przesłanki legalnej aborcji:
     1. zagrożenie zdrowia lub życia matki,
     2. uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (gwałt, kazirodztwo itp.).
   • Przesłanka embriopatologiczna została uznana za niekonstytucyjną.
3. Co grozi za nielegalne przeprowadzenie aborcji?
   • Kto dokonuje aborcji za zgodą kobiety z naruszeniem ustawy, naraża się na karę do 3 lat pozbawienia wolności (art. 152 § 1 KK). Jeśli płód był zdolny do życia poza organizmem matki – nawet do 8 lat.
   • Za pomoc i nakłanianie – również do 3 lat (art. 152 § 2 KK).
   • Za wymuszoną aborcję (bez zgody) – od 6 miesięcy do 8 lat (art. 153 § 1 KK), a gdy płód zdolny do życia poza organizmem matki – od roku do 10 lat (art. 153 § 2 KK).
4. Czy lekarz może być skazany za wykonanie nielegalnej aborcji?
   • Tak, jeśli zabieg nastąpił z naruszeniem przepisów (np. bez spełnienia którejś z obowiązujących przesłanek, przy braku dokumentacji lub uprawnień). Jest to właśnie typ z art. 152 KK.
   • Alternatywnie – jeśli zrobi to bez zgody kobiety, podpada pod art. 153 KK.
5. Czy wystarczy samo „pomaganie” kobiecie (bez przeprowadzenia zabiegu)?
   • Tak, już sama pomoc, nawet finansowa czy doradcza, kiedy aborcja jest nielegalna, stanowi przestępstwo z art. 152 § 2 KK (formalny charakter czynu).

6. Podsumowanie

Przepisy art. 152–153 KK regulują odpowiedzialność karną w dwóch diametralnie różnych sytuacjach:

• Art. 152 KK – gdy kobieta wyraża zgodę na przerwanie ciąży, ale dochodzi do niego z naruszeniem ustawy. Obejmują także pomoc i nakłanianie, a kary rosną, jeśli płód jest zdolny do życia poza organizmem matki.
• Art. 153 KK – gdy przerwanie ciąży lub skłonienie do niej następuje bez zgody kobiety (przy zastosowaniu przemocy, groźby, podstępu). Kara jest jeszcze wyższa, jeśli dziecko poczęte ma zdolność do przeżycia poza organizmem matki.

Powyższe przepisy budzą stale wiele kontrowersji, a ich praktyczne stosowanie bywa utrudnione. Z jednej strony w Polsce obowiązuje restrykcyjna regulacja (po orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego), z drugiej – w sejmie pojawiają się projekty poszerzające dopuszczalność aborcji lub nawet dekryminalizujące ją w pewnym zakresie. Obecny stan prawny nadal jednak przewiduje ściganie karne dla każdej osoby (oprócz samej kobiety w ciąży), która przeprowadza lub ułatwia zabieg niezgodny z ustawą.

Jeżeli istnieją wątpliwości co do legalności przerwania ciąży w konkretnych okolicznościach lub pojawiło się ryzyko zarzutów karnych z art. 152–153 KK, warto jak najszybciej skonsultować się z adwokatem lub radcą prawnym specjalizującym się w prawie karnym i w problematyce ochrony praw reprodukcyjnych.

Uwaga: treść niniejszego artykułu służy wyłącznie celom informacyjnym i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa wymaga indywidualnej analizy – w razie pytań lub wątpliwości zapraszam do bezpośredniego kontaktu.