Czym jest kradzież?
Kradzież, o której mowa w art. 278 § 1 Kodeksu karnego (KK), to przestępstwo, które każdy intuicyjnie rozumie i potrafi odpowiednio zidentyfikować. Nic dziwnego, kradzieże są popełniane od zarania dziejów, a już starożytni dostrzegali konieczność ochrony przed osobami przywłaszczającymi sobie cudzą własność. Kradzież jest jednym z tych przestępstw, o których wprost wypowiada się Pismo Święte: „Nie będziesz kradł” (Wj. 20,15).
Znamiona kradzieży zostały określone w art. 278 § 1 KK w sposób syntetyczny, zgodnie bowiem z tym przepisem:
§ 1. Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, (...).
Dobrem chronionym w przypadku opisywanego przestępstwa są prawa majątkowe do rzeczy ruchomych (§ 1 i 3a), ale także do programów komputerowych (§ 2 i 3a), energii (§ 5 i 3a) oraz karty bankomatowej (§ 1a i 3a) oraz faktycznego nad nimi władztwa. Oznacza to, że do kradzieży dochodzi nie tylko w przypadku, gdy zaboru dochodzi wobec właściciela danej rzeczy, ale także w przypadku działania na szkodę innych osób, które w danej chwili rzeczą władają. Oznacza to, że dopuszczalna jest sytuacja, w której złodziej będzie odpowiadał za kradzież dokonaną wobec złodzieja, który już uprzednio skradł daną rzecz - por. wyrok Sądu Najwyższego z 30.12.1970 r., IV KR211/70.
Przedmiot kradzieży zwykłej
Zgodnie z art. 278 § 1 KK, przedmiotem kradzieży może być wyłącznie cudza rzecz ruchoma. Nie jest możliwe dokonanie kradzieży rzeczy, która stanowi własność sprawcy. Nie jest także możliwe dokonanie kradzieży wobec rzeczy zgubionej lub niczyjej.
Pewne trudności i rozbieżności w poglądach doktryny prawniczej pojawiają się w odniesieniu do kradzieży rzeczy, która objęta jest współwłasnością. Pierwszy z poglądów wskazuje, że rzecz wspólna nigdy nie jest rzeczą własną, a więc możliwa jest kradzież rzeczy objętej współwłasnością. Drugi, stwierdza, że rzecz wspólna zawsze jest rzeczą własną i przez to nie jest możliwe dokonanie jej kradzieży. Zwolennicy tego poglądu opierają się na treści art. 195 Kodeksu cywilnego i wskazują, że w przypadku naruszenia współwłasności można ewentualnie dokonywać oceny na gruncie art. 284 § 1 KK, a więc na gruncie przestępstwa przywłaszczenia.
Osobiście skłaniam się ku drugiemu poglądowi. Kradzieży rzeczy własnej, a więc i takiej, która stanowi współwłasność sprawcy, sprzeciwia się wprost treść art. 278 § 1 KK. By nie powstała jednak luka, a prawa współwłaścicieli były należycie chronione, należy każdorazowo rozważyć spełnienie przesłanek przestępstwa przywłaszczenia.
Co istotne, to fakt, że czyn zabroniony, o którym mowa w art. 278 § 1 KK, odnosi się także wprost do kradzieży pieniędzy.
Kradzież karty bankomatowej
Obok kradzieży rzeczy ruchomej, o której mowa jest w art. 278 § 1 KK, w § 1a uregulowano kradzież cudzej karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego (karta bankomatowa). Zgodnie z obowiązującymi przepisami, takie działanie jest uznawane za odrębny typ kradzieży, co wynika z charakterystyki samego dokumentu – karty, która nie jest traktowana jedynie jako rzecz ruchoma, lecz przede wszystkim jako środek płatniczy.
W świetle art. 278 § 1a Kodeksu karnego, kradzież karty bankomatowej, która pełni funkcję płatniczą, podlega takim samym sankcjom jak kradzież tradycyjnych środków płatniczych. Jest to zrozumiałe, biorąc pod uwagę, że karty te umożliwiają nie tylko wypłatę gotówki z automatu, ale również płatności bezpośrednie w punktach usługowych czy handlowych.
Kradzież energii
Kradzież energii, określana w art. 278 § 5 KK, to przestępstwo obejmujące energię elektryczną, gazową, cieplną, atomową i wodną. Ta klasyfikacja wynika z różnorodności form energii, które choć niematerialne, stanowią cenny zasób gospodarczy. Problem kradzieży energii jest istotny ze względu na jego wpływ na infrastrukturę energetyczną i ekonomiczne konsekwencje dla dostawców oraz odbiorców.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, art. 278 § 5 KK obejmuje zarówno bezpośrednie „kradzieże” energii, jak i nielegalne manipulacje mające na celu jej pobór bez naliczenia opłat. Przestępstwo to nie obejmuje jednak nośników energii, które są już wyodrębnione w rzeczy ruchome, takie jak butle z gazem czy opał stały. W takich przypadkach stosuje się art. 278 § 1 KK, który odnosi się do kradzieży rzeczy ruchomych.
Kradzież programu komputerowego
Kradzież komputerowa, zdefiniowana w art. 278 § 2 KK, określa czynność sprawczą jako „uzyskanie programu komputerowego”. To przestępstwo wyróżnia się szerokim zakresem działań, ponieważ nie ogranicza się tylko do zaboru fizycznego nośnika, lecz obejmuje także wszelkie formy przejęcia programu bez zgody właściciela, które umożliwiają wykorzystywanie go przez osobę nieuprawnioną. W praktyce oznacza to, że sprawca może zarówno fizycznie ukraść nośnik danych z programem, jak i skopiować program, nie pozbawiając przy tym właściciela możliwości jego dalszego użytkowania.
Sądy w Polsce, w tym Sąd Apelacyjny w Krakowie oraz Sąd Apelacyjny w Lublinie, podkreślają, że istotne jest nie tyle samo posiadanie programu przez osobę nieuprawnioną, ile umożliwienie sobie lub innej osobie nieuprawnionego korzystania z tego programu. To oznacza, że samo korzystanie z programu, który został pozyskany nielegalnie przez kogoś innego, nie jest jeszcze uznawane za kradzież komputerową, co zostało potwierdzone przez Sąd Najwyższy.
Kradzież jako czyn przepołowiony
W polskim systemie prawnym istotnym elementem decydującym o tym, czy kradzież rzeczy ruchomej zostanie zakwalifikowana jako przestępstwo, jest wartość skradzionego przedmiotu. W przypadku kradzieży pieniędzy łatwo jest oszacować wartość skradzionego mienia - trudności pojawiają się w przypadku innych rzeczy ruchomych, co niejednokrotnie wymaga opinii biegłego sądowego.
Do 14.11.2018 r., aby kradzież mogła być traktowana jako przestępstwo, wartość przedmiotu musiała przekraczać 1/4 minimalnego wynagrodzenia. Jeżeli wartość była niższa, kradzież kwalifikowana była jako wykroczenie. Ta zasada, znana jako "przepołowienie", została zmodyfikowana, przywracając kwotowy próg wartości. Od 15.11.2018 r., granica ta została ustalona na poziomie 500 zł, a następnie podniesiona do 800 zł w związku z nowelizacją Kodeksu karnego z 07.07.2022 r.
Istotne jest, że w przypadku, gdy sprawca zabiera jednocześnie kilka rzeczy, należy uwzględniać ich wartość łączną. Takie podejście ma na celu zapewnienie, że całościowa wartość skradzionych przedmiotów zostanie właściwie oceniona, co ma bezpośredni wpływ na kwalifikację czynu. Ostatnimi czasy popularne stały się kradzieże w sklepach, przy których istotne znaczenie ma prawidłowe oszacowanie wartości przedmiotu kradzieży.
Wyjątki od zasady przepołowienia
W przypadku karty bankomatowej, programu komputerowego oraz energii zasada przepołowienia nie obowiązuje. W tych przypadkach, przestępstwo jest kwalifikowane niezależnie od wartości przedmiotu wykonawczego. Dla karty bankomatowej, ważny jest nie tyle stan środków na rachunku, co sam fakt posiadania karty umożliwiającej dostęp do tych środków. W świetle obowiązującego prawa, każda kradzież karty bankomatowej traktowana jest jako przestępstwo z mocy art. 278 § 1a KK, niezależnie od tego, czy karta ta jest wykorzystywana wyłącznie do wypłat z bankomatu, czy pełni również inne funkcje.
Pojęcie zaboru, czyli na czym polega kradzież?
Zgodnie z art. 278 § 1 KK, kradzież polega na zaborze cudzej rzeczy ruchomej w celu jej przywłaszczenia. Oznacza to, że czynność sprawcza, a więc zachowanie, z którym ustawodawca powiązał popełnienie danego czynu zabronionego, została określona za pomocą słowa "zabiera". Zabieranie oznacza zaś wyjmowanie rzeczy spod władztwa innej osoby oraz obejmowanie jej we władanie przez sprawcę. To działanie musi być przeprowadzone wbrew woli osoby dysponującej rzeczą i bez jakiejkolwiek podstawy prawnej. Proces ten wymaga, aby sprawca faktycznie przejął kontrolę nad przedmiotem, co oznacza fizyczne oderwanie rzeczy od sfery władztwa jej prawowitego posiadacza/właściciela.
Zabór rzeczy możliwy jest tylko wtedy, gdy sprawca nie miał nad nią żadnego władztwa w chwili powzięcia zamiaru przywłaszczenia. Oznacza to, że jeżeli sprawca posiadał jakąkolwiek formę władztwa nad rzeczą, na przykład dzierżenie czy władztwo prekaryjne, to czyn ten może zostać zakwalifikowany jako przywłaszczenie zgodnie z art. 284 KK, a nie kradzież. Dlatego ważne jest rozróżnienie między początkowym stanem posiadania a momentem, w którym dochodzi do zmiany zamiarów wobec rzeczy, co może prowadzić do przywłaszczenia lub oszustwa, a nie kradzieży.
Kradzież jest przestępstwem materialnym, co oznacza, że do jego dokonania dochodzi w momencie, gdy sprawca rzeczywiście obejmuje rzecz we władztwo. Istotne jest, że przestępstwo to uznaje się za zakończone nie przez trwałe utrwalenie posiadania, ani przez oddalenie się sprawcy z miejsca czynu, ale poprzez sam akt przejęcia kontroli nad rzeczą.
Strona podmiotowa
Kradzież zwykła z art. 278 § 1 KK jest zawsze przestępstwem umyślnym. Sprawca musi więc chcieć dokonać zaboru rzeczy ruchomej, tj. odebrania jej ofierze i włączenia jej do swojego majątku. Co istotne, dla przypisania odpowiedzialności za kradzież mienia nie jest konieczne osiągnięcie korzyści majątkowej przez złodzieja. Oznacza to, że do kradzieży dojdzie także wtedy, gdy sprawca zabiera rzecz z zamiarem jej późniejszego porzucenia.
Tylko w przypadku programów komputerowych, o których mowa w art. 278 § 2 KK, konieczne jest, by sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
Co grozi za kradzież zwykłą?
Konsekwencje prawne kradzieży zostały określone w art. 278 § 1 KK, zgodnie z którym to przepisem kara za kradzież stanowi pozbawienie wolności od 3 miesięcy do lat 5. Podobny wymiar kary za kradzież Kodeks karny przewiduje w przypadku kradzieży karty bankomatowej (§ 1a), energii (§ 5) oraz programów komputerowych (§ 2).
Wypadek mniejszej wagi
Art. 278 § 3 KK przewiduje tzw. wypadek mniejszej wagi, który dotyczy wszystkich typów kradzieży, o których mowa jest w art. 278 KK, a więc dotyczy kradzieży rzeczy ruchomych, energii, kart bankomatowych oraz programów komputerowych. Ustalenie, że dany przypadek stanowi wypadek mniejszej wagi pozwala na to, by kara za kradzież była łagodniejsza i orzeczenie wobec niego kary grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Kradzież szczególnie zuchwała
By zachować pewną równowagę - ustawodawca wprowadził do art. 278 § 3a KK, zgodnie z którym dopuszczenie się kradzieży szczególnie zuchwałej podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Kara za kradzież szczególnie zuchwałą jest więc dużo wyższa niż za kradzież zwykłą.
Szczególnie zuchwała kradzież obejmuje m.in. kradzież kieszonkową, a więc sytuację, w której dochodzi do naruszenia nietykalności cielesnej ofiary. Podobnie należy traktować - zdaniem ustawodawcy - bezczelną kradzież jawną oraz z zastosowaniem przemocy innej niż przemoc wobec osoby, których sposób popełnienia również przemawia za wykluczeniem odpowiedzialności za wykroczenie ze względu na stopień społecznej szkodliwości takich zachowań oraz potrzeby ogólnoprewencyjne.
Inne przypadki kradzieży
Przestępstwo z art. 278 § 1 KK, to podstawowe przestępstwo przeciwko mieniu. Kodeks karny w kolejnych przepisach XXXV rozdziału zawiera inne zachowania, które również dotyczą zaboru rzeczy ruchomej, ale ze względu na różne okoliczności są one kwalifikowane jako inny rodzaj kradzieży.
- Kradzież z włamaniem charakteryzuje się tym, że włamywacz przełamuje zabezpieczenia przed kradzieżą, a więc jego zachowanie powinno być tym surowiej traktowane – za kradzież z włamaniem grozi bowiem kara pozbawienia wolności od roku do lat 10.
- Rozbój charakteryzuje się tym, że sprawca kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności – kara za kradzież w warunkach rozboju, to od 2 do 15 lat pozbawienia wolności.
- Kradzież rozbójnicza charakteryzuje się tym, że złodziej, który już dokonał kradzieży, chcąc utrzymać się w posiadaniu zabranej rzeczy, bezpośrednio po dokonaniu kradzieży, używa przemocy wobec osoby lub grozi natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności – przestępstwo to jest zagrożone karą pozbawienia wolności od roku do 10 lat.
- Wymuszenie rozbójnicze charakteryzuje się tym, że sprawca w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przemocą, groźbą zamachu na życie lub zdrowie albo gwałtownego zamachu na mienie, doprowadza inną osobę do rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym albo do zaprzestania lub ograniczenia działalności gospodarczej – przestępstwo to jest zagrożone karą pozbawienia wolności od roku do 10 lat.
Rozbój a kradzież rozbójnicza a wymuszenie rozbójnicze
Zdarza się, że pojawiają się trudności w rozróżnieniu przestępstwa kradzieży rozbójniczej, rozboju oraz wymuszenia rozbójniczego. Najprościej rozróżnić te rodzaje kradzieży poprzez uświadomienie sobie, że w każdej z nich występuje element przemocy lub groźby jej użycia. W każdym z tych przestępstw przemoc lub groźba jej użycia pojawia się zaś na innym etapie.
W przypadku rozboju z art. 280 KK, przemoc pojawia się jeszcze przed dokonaniem zaboru. W przypadku kradzieży rozbójniczej z art. 281 KK przemoc pojawia się bezpośrednio po dokonaniu zaboru, a w przypadku wymuszenia rozbójniczego z art. 282 KK pojawia się tylko groźba przemocy. Oznacza to także, że w przypadku rozboju oraz kradzieży rozbójniczej to sprawca sam uzyskuje przedmiot kradzieży, a w przypadku wymuszenia rozbójniczego, to ofiara sama przekazuje mu ten przedmiot.
Kradzież tożsamości
Choć w rzeczywistości nie jest to klasyczna kradzież, to potocznie jest także tak nazywane przestępstwo, o którym mowa w art. 190a § 2 KK, które reguluje sytuację, gdy ktoś, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, przez co wyrządza jej szkodę majątkową lub osobistą.
O kradzieży tożsamości pisałem już tutaj.
Zabór pojazdu w celu krótkotrwałego użycia
Choć ustawodawca posłużył się w art. 289 § 1 KK znamieniem czasownikowym "zabiera", to krótkotrwałe użycie cudzego pojazdu mechanicznego nie jest uznawane za kradzież zwykłą. Przestępstwo to dotyczy przede wszystkim sytuacji, gdy sprawca "pożycza" sobie bez zgody właściciela jego samochód – może więc to mieć zastosowanie np. do mechaników samochodowych, którzy, wykraczając poza swoje uprawnienia do poruszania się pojazdem w celu jego diagnozy lub naprawy, nie mogą odmówić sobie krótkiej rekreacyjnej przejażdżki.
Statystyki i trendy dotyczące kradzieży
Fala kradzieży sklepowych
W pierwszej połowie 2023 roku odnotowano blisko 24 tys. przestępstw kradzieży w sklepach, co stanowi wzrost o 39,1% w porównaniu z analogicznym okresem 2022 roku, kiedy to zanotowano nieco ponad 17 tys. przypadków. Liczba wykroczeń związanych z kradzieżą również wzrosła o blisko 22% w stosunku do roku poprzedniego. W całym 2022 roku liczba takich przestępstw wzrosła o 31%, a liczba wykroczeń zwiększyła się o 21,5%.
Zgłoszono ponad 40 tys. przestępstw kradzieży w sklepach, co oznacza wzrost o 22,2% w porównaniu z rokiem 2022. Dodatkowo odnotowano blisko 279 tys. wykroczeń kradzieży, co stanowi wzrost o 16,9% w stosunku do poprzedniego roku. W październiku 2023 roku zmieniono próg wartości skradzionego towaru, od którego czyn uznaje się za przestępstwo, podnosząc go z 500 zł do 800 zł.
Ze względu na inflację wzrasta proceder kradzieży jedzenia. Jak wskazują specjaliści, wzrost liczby kradzieży jest związany z faktem, iż trudniej jest obecnie zrobić takie same zakupy za takie same pieniądze niż wcześniej.
Kradzieże w sklepach - czyn ciągły
Artykuł 12 § 2 KK, dodany na mocy zmian z 4 października 2018 roku, wprowadza zbieg realny wykroczeń przeciwko mieniu w warunkach, które symulują ciąg przestępstw. Zamiarem ustawodawcy było zrównanie konsekwencji prawnych wykroczeń popełnionych w krótkich odstępach czasu i w podobnych okolicznościach, kiedy łączna wartość mienia przekracza określoną kwotę. Przepis ten zaznacza jednak, że pomimo podobieństwa do ciągu przestępstw, przesłanki te nie oznaczają zatarcia odrębności poszczególnych wykroczeń. Ustawa ma na celu precyzyjniejsze określenie przesłanek odpowiedzialności karnych i umożliwienie lepszego zarządzania wykroczeniami, co uwidacznia się również w policyjnym rejestrze wykroczeń przeciwko mieniu, wprowadzonym równolegle w 2018 roku.
Ściganie przestępstwa kradzieży
Kradzież jest przestępstwem ściganym z urzędu, oznacza to, że organy ścigania będą podejmowały czynności zmierzające do wykrycia i ukarania sprawcy, gdy tylko ustalą duże prawdopodobieństwo, że przestępstwo zostało popełnione. Zgodnie jednak z art. 278 § 4 KK, kradzież na szkodę osoby najbliższej następuje na wniosek pokrzywdzonego, co oznacza, że bez takiego wniosku postępowanie karne nie może być prowadzone. Pokrzywdzony powinien złożyć swój wniosek już w czasie przesłuchania na Policji.
Adwokat w sprawie o kradzież
Rolą adwokata, występującego jako obrońca w sprawie o kradzież, jest przede wszystkim ocena, czy do kradzieży rzeczywiście doszło. Ustalenie wszelkich okoliczności sprawy jest konieczne, aby zachowanie sprawcy zostało prawidłowo ocenione przez organy ścigania, a później sąd. Ze względu na zmiany w art. 12 KK, istotnego znaczenia nabiera zwrócenie uwagi na prawidłowość zakwalifikowania poszczególnych zachowań do "ciągu wykroczeń", albowiem może to wpłynąć na sam fakt uznania ich łącznie za przestępstwo popełnione "na raty". Adwokat, występujący w sprawach o kradzież, powinien również zwrócić szczególną uwagę na wartość skradzionego mienia oraz okoliczności popełnienia czynu zabronionego. Dużym niebezpieczeństwem jest uznanie, że kradzież miała charakter szczególnie zuchwały. Dużym sukcesem jest zaś wykazanie, że mamy do czynienia z wypadkiem mniejszej wagi, pozwalającym na orzeczenie grzywny lub kary ograniczenia wolności. Kara za kradzież może również przybrać postać kary w zawieszeniu, a postępowanie w tej sprawie może zostać warunkowo zawieszone.
W czasie swojej praktyki miałem okazję poprowadzić wiele spraw o kradzież, w tym również o rozbój, kradzież rozbójniczą, a także takie sprawy jak kradzież z włamaniem, kradzież tożsamości, czy kradzież karty bankomatowej. W ramach swojej kancelarii adwokackiej wspieram podejrzanych i oskarżonych na terenie Wrocławia i Dolnego Śląska.
