Przepadek samochodu nietrzeźwego kierowcy

W 2021 r. Policja wykryła 58.054 przypadki prowadzenia pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Z informacji krążących w Internecie wynika, że obecnie problem prowadzenia po alkoholu wzrasta – w wakacje 2023 r. zatrzymano ponad 20.000 pijanych kierujących, a w pierwszych dniach stycznia 2024 r. blisko 1.800 osób. Statystyki są porażające. Nic więc dziwnego, że ustawodawca stara się wprowadzać kolejne rozwiązania prawne, które miałby ograniczyć ten problem. Jednym z pomysłów, który się zmaterializował i trafił do Kodeksu karnego jest instytucja przepadku pojazdu mechanicznego prowadzonego przez nietrzeźwego kierowcę.

Kiedy można zostać ukaranym za jazdę pod spożyciu alkoholu?

Wysokość dopuszczalnego stężenia alkoholu we krwi osoby kierującej pojazdem mechanicznym wynosi 0,2‰. Oznacza to, że kierujący może poruszać się samochodem, jeśli stężenie alkoholu w jego krwi nie przekracza 0,2‰. Ze względu na fakt, że każdy z nas ma inny organizm i inną przemianę materii, nie da się wskazać jaka ilość alkoholu odpowiada owym 0,2‰ alkoholu we krwi. Przyjmuje się, że jedno piwo (250 ml), jedna lamka wina równa się 0,45‰.

Jak wynika zaś z treści art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi stan po użyciu alkoholu, to sytuacji, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ (albo 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³ w wydychanym powietrzu).

Zgodnie zaś z art. 46 ust. 3 tej ustawy, stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo obecność w wydychanym powietrzu 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

< 0,2‰ - brak - dozwolone

0,2‰ – 0,5‰ - stan po użyciu - wykroczenie

0,5‰ < - stan nietrzeźwości - przestępstwo

Co grozi za jazdę w stanie po użyciu alkoholu?

Kierowanie pojazdu mechanicznego, np. samochodu, a nawet roweru, przez kierującego, znajdującego się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka jest wykroczeniem z art. 87 § 1 Kodeksu wykroczeń (k.w.) za co grozi kara aresztu albo grzywny nie niższa niż 2.500 zł. Obligatoryjnie orzeka się także w tym przypadku zakaz prowadzenia pojazdów na okres od 6 miesięcy do 3 lat.

Co grozi za jazdę w stanie nietrzeźwości?

Jazda w stanie nietrzeźwości, a więc w sytuacji, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu, jest przestępstwem, o którym mowa w art. 178a § 1 Kodeksu karnego (k.k.). Zgodnie z tym przepisem:

Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Oczywiście, ze względu na treść przepisów Części ogólnej Kodeksu karnego, osoba, która popełniła przestępstwo po raz pierwszy może liczyć na łagodne potraktowanie i uzyskanie tzw. nawet warunkowego umorzenia postępowania. W takiej sytuacji jedną z najdotkliwszych konsekwencji popełnienia przestępstwa z art. 178a § 1 k.k., to obligatoryjny zakaz prowadzenia pojazdów, o którym piszę w tym miejscu.

Czym jest przepadek pojazdu mechanicznego lub jego równowartości?

Przepadek, to znana od lat instytucja prawa karnego, umożliwiająca pozbawienie skazanego sprawcy przestępstwa przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa, tak by nie mógł on z nich korzystać po zapadłym prawomocnym wyroku sądu karnego. Wprowadzone niedawno do Kodeksu karnego nowe przepisy wprowadzają wcześniej nieznaną formę przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości.

Bez wprowadzenia nowej regulacji nie było możliwości orzekania przepadku przedmiotu służącego do popełnienia czynu zabronionego, szerzej o tym w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2008 r., I KZP 20/08.

Zgodnie z art. 44b § 1 k.k.:

W wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym.

Oznacza to, że w przypadkach wskazanych w Kodeksie karnym sąd ma obowiązek orzeczenia przepadku, a więc pozbawienia skazanego sprawcy pojazdu mechanicznego prowadzonego przez tego sprawcę w ruchu lądowym. Kierujący, spełniający warunki określone w przepisach szczególnych Kodeksu karnego, utraci więc pojazd, którym poruszał się w czasie popełnienia przestępstwa, a gdy ulegnie on zniszczeniu, będzie obowiązany uiścić jego równowartość. Przepadek będzie więc stanowił dodatkową dolegliwość dla sprawcy.

Kiedy można będzie orzec przepadek pojazdu mechanicznego lub jego równowartości?

Przepadek pojazdu mechanicznego jest orzekany w przypadkach wskazanych w przepisach szczególnych. Orzeczenie przepadku może być albo faktyczne, albo obligatoryjne. Przepisy surowiej traktują także sytuacje, gdy dochodzi do ponownego skazania za określone w tych przepisach przestępstwa.

Fakultatywny przepadek samochodu

Zgodnie z art. 178 § 3 k.k., sąd morze orzec przepadek pojazdu mechanicznego w przypadku, gdy zawartość alkoholu w organizmie sprawcy była wyższa niż 1,0‰ we krwi lub 0,5 mg dm³ w wydychanym powietrzu albo prowadzi do takiego stężenia, a sprawca został skazany za:

• sprowadzenie lub nieumyślne sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającej życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach (art. 173 § 1 i 2 k.k.);
• sprowadzenie lub nieumyślne sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym (art. 174 k.k.);
• spowodowanie wypadku komunikacyjnego, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała określone w art. 157 § 1 k.k. (art. 177 § 1 k.k.).

Obligatoryjny przepadek samochodu

Sytuacje, w których sąd ma obowiązek orzec przepadek pojazdu mechanicznego można podzielić na dwa rodzaje:

1. pierwszy jest związany z przekroczeniem określonego w przepisach stężenia alkoholu we krwi i dotyczy następujących sytuacji:
   1. skazania za prowadzenie pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, jeśli zawartość alkoholu w organizmie sprawcy przestępstwa była wyższa lub równa 1,5‰ lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo będzie prowadziła do takiego stężenia;
   2. skazania za sprowadzenie katastrofy w komunikacji (art. 173 § 1 i 2 k.k.), sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji (art. 174 k.k.) oraz spowodowanie wypadku komunikacyjnego (art. 177 § 1 k.k.) jeśli zawartość alkoholu w organizmie sprawcy była wyższa niż 1,0‰ we krwi lub 0,5 mg/dm³ w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia;
2. drugi jest związany z ponownym popełnieniem określonych w przepisach przestępstw i to już bez znaczenia jakie stężenie alkoholu we krwi miał sprawca – dochodzi do tego w przypadku ponownego skazania za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości (art. 178a § 1 k.k.) oraz sprowadzenie katastrofy w komunikacji (art. 173 § 1 i 2 k.k.), sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy w komunikacji (art. 174 k.k.) oraz spowodowanie wypadku komunikacyjnego (art. 177 § 1 k.k.).

Co w przypadku, gdy pojazd, którym poruszał się sprawca nie był własnością sprawcy?

W przypadku, gdy pojazd mechaniczny, którym poruszał się sprawca nie stanowił jego własności nie orzeka się jego przepadku lub przepadku jego równowartości o ile sprawca wykonywał czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takim przypadku sąd orzeka nawiązkę w wysokości co najmniej 5.000 zł na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

Jest to ciekawy przypadek, albowiem limituje on zakres odpowiedzialności sprawcy do maksymalnej kwoty nawiązki, która może zostać orzeczona przez sąd. Zgodnie bowiem z art. 48 k.k. górną granicą nawiązki jest kwota 100.000 zł. Oznacza, to, że w przypadku np. kierowców samochodów ciężarowych będzie istniał górny limit odpowiedzialności podczas gdy, w pozostałych przypadkach nie będzie takiego ograniczenia.

Co w przypadku, gdy pojazd należał do kilku osób?

Jeśli pojazd, którym poruszał się sprawca:

1. nie stanowił jego wyłącznej własności w czasie popełnienia przestępstwa;
2. po popełnieniu przestępstwa został przez niego zbyty, darowany lub ukryty;

- to orzeka się przepadek jego równowartości.

Przy określaniu równowartości pojazdu uznaje się wartość pojazdu określoną w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo, a w razie braku polisy – średnią wartość rynkową pojazdu odpowiadającego, przy uwzględnieniu: marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu, ustaloną na podstawie dostępnych danych, bez powoływania w tym celu biegłego Opinia biegłego sądowego będzie sporządzana tylko w przypadku jeśli ustalenie średniej wartości rynkowej nie będzie możliwe ze względu na szczególne cechy pojazdu.

Co ciekawe, to, pomimo że pojazd tylko w części był własnością sprawcy, to i tak orzeka się przepadek jego równowartości w całości, a nie w stosunku do dysponowanego przez sprawcę udziału.

Kiedy nie orzeka się przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości?

Zgodnie z art. 44b § 5 k.k. nie orzeka się przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości, gdy jest to niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie. Oznacza to sytuację, w której w wyniku popełnionego poprzez sprawcę przestępstwa ten i tak utracił już pojazd, a więc dodatkowe zwiększanie ubytku w jego majątku byłoby po prostu niecelowe. Celem komentowanego przepisu jest bowiem m.in. pozbawienie sprawcy przedmiotu, za pomocą którego przestępstwo to popełnił.

Od kiedy obowiązują przepisy o przepadku pojazdu mechanicznego?

Art. 44b k.k. oraz pozostałe przepisy Części szczególnej Kodeksu karnego, tj. art. 178 § 3 oraz 178a § 5 wejdą w życie 14 marca 2024 r. Choć wejście w życie przepisów dotyczących przepadku było już kilkukrotnie przesuwane, to w chwili obecnej nie zanosi się by tym razem doszło do ich kolejnego przesunięcia. Oznacza to, że już od 14 marca 2024 r. pijani kierowcy muszą się liczyć z tym, że mogą utracić pojazdy, którymi poruszali się w czasie popełnianego przez siebie przestępstwa.

Krytyka przepadku pojazdów

Wprowadzenie przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości oznacza, że sprawcy, którzy popełnili to samo przestępstwo przy analogicznych okolicznościach towarzyszących będą ponosili różne kary w zależności od tego jakim pojazdem będą się poruszali. Wymiar kary będzie więc uzależniony od czynnika zewnętrznego, który nie miał wpływ na jakikolwiek element struktury przestępstwa. Sprawca, który poruszał się droższym pojazdem będzie ponosił surowszą odpowiedzialność od sprawcy, który poruszał się pojazdem tańszym

Fakt, że przepadek pojazdu mechanicznego lub jego równowartości będzie w większości przypadków orzekany obligatoryjnie oznacza, że sądy będą musiały każdorazowo uwzględniać uciążliwość płynącą z przepadku pojazdu przy wymierzaniu pozostałych kar i środków karnych. Przecież kierowca poruszający się w stanie nietrzeźwości nie będzie dotknięty tylko przez przepadek pojazdu. Za jazdę pod stanie nietrzeźwości grozi przecież kara pozbawienia wolności do lat 3 oraz środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów. Oznacza to, że sądy będą musiały uwzględniać przepadek, albowiem kara nie może przekraczać stopnia winy. Może się więc okazać, że kary za jazdę w stanie nietrzeźwości oraz orzekane przy tym zakazy prowadzenia pojazdów będą niższe.