Jak wskazują statystyki, rośnie liczba przestępstw, mających za swój przedmiot różne formy wykorzystywania seksualnego dzieci. Liczba wszczynanych postępowań z art. 200 Kodeksu karnego przekracza 2.000, a liczba skazań oscyluje w okolicach 1.200-1.400 rocznie. Co istotne, to podobnie jak w przypadku gwałtów, nie dysponujemy informacjami o rzeczywistej skali problemu. Statystyki ukazują jedynie te przypadki, które zostały ujawnione organom ścigania i znalazły swój finał w sądzie. Sprawy nie ułatwia fakt z jaką łatwością dzieci i młodzież mają dziś dostęp do treści pornograficznych przy korzystaniu z Sieci. Małoletni są tam narażeni, nie tylko na treści pornograficzne, ale na różne formy wykorzystania seksualnego. Wskazuje się, że dzieci i nastolatki decydują się same na podjęcie kontaktów seksualnych za zapłatą lub w zamian za inne korzyści.

Seksualne wykorzystanie małoletniego - dobro chronione

Pojęcie seksualnego wykorzystania małoletniego obejmuje szereg różnego rodzaju zachowań, które godzą w wolność seksualną małoletniego, jego prawidłowy rozwój psychofizyczny oraz obyczajność. Ochrona przewidziana przez szereg przepisów Kodeksu karnego ma de facto charakter bezwzględny, nie dający małoletniemu jakiejkolwiek możliwości rezygnacji z tej ochrony. Uznaje się bowiem, że dziecko do 15 roku życia nie jest stanie nigdy ocenić w sposób prawidłowy sytuacji, w której się znalazło oraz zagrożeń z nią związanych i podjąć wiążącej, racjonalnej decyzji. Oznacza to, że nie jest ważne z czyjej inicjatywy nastąpiła inicjatywa aktywności seksualnej, a sam fakt, że do takiej aktywności doszło z osobą poniżej 15 roku życia.

Kontakty seksualne dziecka z osobą dorosłą są dla niego doświadczeniem, które w sposób negatywny odbija się na psychice dziecka, oraz których konsekwencje są ponoszone często do końca jego życia. Stąd ważna jest prawidłowa edukacja seksualna małoletnich, uświadamiająca im zagrożenia i ryzyka związane nie tylko z możliwością padnięcia ofiarą czynu pedofilnego, ale w ogóle zbyt wczesnej inicjacji seksualnej.

Kim jest małoletni?

By rozmawiać o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej małoletnich w pierwszej kolejności należy wyjaśnić kim w ogóle jest małoletni. Przepisy Kodeksu karnego nie przewidują jego definicji, stąd należy sięgnąć do regulacji przewidzianej przez art. 10 § 1 Kodeksu cywilnego, który stwierdza, że "pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście". Spoglądając na ten przepis od strony przeciwnej, a więc a contrario, należy stwierdzić, że małoletnim jest osoba, która nie ukończyła 18 lat.

Powyższe oznacza, że o czynach pedofilnych mówimy wyłącznie wtedy, gdy małoletni miał mniej niż 15 lat. Jest to związane z przyjętym przez polskiego ustawodawcę wiekiem zgody. W ramach ciekawostki mogę wskazać, że w m.in. Kanadzie, na Wyspach Brytyjskich oraz krajach byłego ZSRR wiek zgody wynosi 16 lat, w niemal całej Ameryce Południowej wynosi lat 14, a w Argentynie zaledwie 13 lat.

Obcowanie płciowe z małoletnim poniżej lat 15

Zgodnie z normą prawną art. 200 § 1 Kodeksu karnego (KK), zabronione jest obcowanie płciowe z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszczanie się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadzanie jej do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania. Oznacza to, że każde zachowanie, stanowiące obcowanie płciowe lub inną czynność seksualną wobec małoletniego poniżej lat 15 jest zabronione i będzie stanowiło przestępstwo.

Wiek osoby małoletniej jest więc jednym z kluczowych znamion tego przestępstwa, decydującym o karalności obcowania płciowego w danej sprawie karnej.

Czyn pedofilny a pedofila

Norma prawna art. 200 § 1 KK zakłada, że ochrona osób małoletnich obejmuje także takie sytuacje, gdy u sprawcy biegły sądowy nie stwierdził zaburzeń preferencji seksualnych w kierunku pedofilii. Oznacza to karalność obcowania zawsze wtedy, gdy zostaną spełnione pozostałe znamiona określone w przedmiotowym przepisie.

Należy zatem rozróżnić pedofilię, a więc zaburzenie preferencji seksualnych od czynu pedofilnego, a więc zachowania o charakterze seksualnym w stosunku odo osoby poniżej 15 roku życia.

Formalny charakter przestępstwa z art. 200 § 1 KK

Przestępstwo z art. 200 § 1 KK w części dotyczącej obcowania płciowego oraz dopuszczeniu się innej czynności seksualnej ma charakter formalny, a więc jest dokonane już z chwilą rozpoczęcia tej czynności wobec małoletniego poniżej lat 15. W pozostałym zakresie, a więc w przypadku doprowadzenia do poddania się wskazanym czynnościom seksualnym albo do ich wykonywania jest już przestępstwem o charakterze materialnym (skutkowym).

Powyższe oznacza, że sam fakt obcowania seksualnego z małoletnim stanowi już przestępstwo. Natomiast w pozostałych przypadkach, dla przypisania odpowiedzialności konieczne jest rzeczywiste doprowadzenie do poddania się takim czynnościom.

Zgoda małoletniego

Jak wskazał Sąd Najwyższy, nie mają znaczenia dla przypisania odpowiedzialności za przestępstwo z art. 200 KK okoliczności, cel działania sprawcy, jego motywacja lub pobudki, a także ewentualna zgoda małoletniego na obcowanie seksualne. Oznacza to - jak już wspominałem - że ochrona małoletnich, dotycząca przestępstw przeciwko wolności seksualnej ma charakter absolutny i bezwzględny.

Warto tutaj przytoczyć wprost stanowisko Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 05.12.2002 r., sygn. akt II AKa 302/02:

Do wyczerpania znamion przestępstwa z art. 200 § 1 KK dochodzi nie tylko wówczas gdy wola ofiary była przeciwna do oczekiwań sprawcy lub nie była jasno określona ale dopuszcza się tego przestępstwa także i ten, który swoim aktywnym zachowaniem ukierunkowanym na odbycie stosunku z małoletnim wywołuje u niego chęć udziału w określonych w przepisie czynnościach, a nawet wtedy, gdy tylko ułatwia podjecie decyzji małoletniemu niewykluczającemu uczestnictwa w tych czynnościach stwarzając przy tym warunki umożliwiające faktyczne zrealizowanie zamierzonego celu np. poprzez zapewnienie odosobnienia, wywołanie u małoletniego przekonania o braku naganności takich zachowań.

Prezentowanie treści pornograficznych małoletniemu poniżej lat 15

Norma prawna art. 200 § 3 KK dotyczy zakazu prezentowania małoletniemu, mającemu mniej niż 15 lat treści pornograficznych lub udostępniania mu przedmiotu mającego taki charakter albo rozpowszechniania treści pornograficznych w sposób umożliwiający takiemu małoletniemu zapoznanie się z nimi. Oznacza to, że zakazany jest jakikolwiek kontakt dziecka z treściami pornograficznymi.

Opisana w tym przepisie "prezentacja" oznacza ni mniej ni więcej, jak pokazywanie dziecku materiałów o charakterze pornograficznym, a więc przedstawiającym treści, które mają na celu wywołać u odbiorcy efekt pobudzenia seksualnego. Dodatkowo, treść taka winna być wulgarna oraz prymitywna w formie, nie spełniająca jakichkolwiek walorów estetycznych, a obrazująca wyłącznie funkcje fizjologiczne.

Ochrona małoletniego przed zachowaniami ekshibicjonistycznymi

Art. 200 § 4 KK reguluje zakaz prezentowania małoletniemu poniżej lat 15 wykonywania czynności seksualnych w celu zaspokojenia seksualnego swojego lub innej osoby. Norma prawna art. 200 § 4 KK odnosi się do sytuacji, gdy ktoś pokazuje małoletniemu zdjęcia lub nagrania uwidaczniające np. masturbację lub stosunek seksualny pomiędzy soba i inną osobą.

W przypadku tego przestępstwa przeciwko wolności seksualnej konieczne jest ustalenie, że sprawca działał w celu zaspokojenia seksualnego, co nie oznacza, że doznała on tego zaspokojenia. Oznacza to, że ochrona dziecka w przypadku tego przestępstwa została obniżona w stosunku do wcześniej opisywanych czynów zabronionych. Niemożliwym będzie bowiem przypisanie odpowiedzialności karnej osobie, która np. wykonuje czynności seksualne w obecności dziecka, ale nie zmierza to do jego zaspokojenia seksualnego - innymi słowy, że obecność dziecka nie wywołuje u tej osoby podniecenia. Dotyczy to np. sytuacji, w których funkcjonują rodziny wielodzietne na małej powierzchni lokalowej.

Karalność obcowania z małoletnim poniżej 15 roku życia

Zgodnie z normą prawną art. 200 § 1 KK sprawca czynu zabronionego, polegającego na obcowaniu płciowo lub dopuszczeniu się wobec małoletniego poniżej 15 roku życia innej czynności seksualnej lub doprowadzenia jej do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15. W przypadku, gdy sprawca działał wobec dziecka pozostającego z nim w stosunku zależności (np. pod jego pieczą), sąd orzeka karę pozbawienia wolności w wysokości od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, a więc od lat 3.

Pozostałe czyny opisane w art. 200 § 3, 4 i 5 KK, a więc polegające na prezentowaniu pornografii, prezentowaniu czynności ekshibicjonistycznych oraz reklamowanie pornografii małoletnim poniżej 15 roku życia zagrożone są karą pozbawienia wolności do lat 3. Również i w tym przypadku, gdy sprawca wykorzystuje dziecko pozostające z nim w stosunku zależności, najniższy wymiar kary zostaje zwiększony o połowę.

Grooming

Mianem groomingu nazywamy te zachowania, które można określić jako nagabywanie lub łowienie dzieci. Ustawodawca zdecydował się wprowadzić do Kodeksu karnego art. 200a, który dotyczy właśnie tego zjawiska. Zgodnie z art. 200a § 1 KK, zabronione jest nawiązywanie kontakt z małoletnim poniżej lat 15, zmierzające, za pomocą wprowadzenia go w błąd, wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania sytuacji albo przy użyciu groźby bezprawnej, do spotkania z nim w celu popełnienia przestępstwa określonego w art. 197 § 4 KK (zgwałcenie małoletniego) lub art. 200, jak również produkowania lub utrwalania treści pornograficznych, za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub sieci telekomunikacyjnej.

Przestępstwo to jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3.

Zabronione jest również składanie małoletniemu poniżej lat 15 propozycji obcowania płciowego, poddania się lub wykonania innej czynności seksualnej lub udziału w produkowaniu lub utrwalaniu treści pornograficznych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub sieci telekomunikacyjnej (art. 200a § 2 KK).

Przestępstwo to podlega karze pozbawienia wolności do lat 2.

Adwokat w sprawach karnych o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej

Sprawy o czyny pedofilne należą do tych przestępstw kryminalnych, które są wyjątkowo trudne; wymagają delikatności, zrozumienia sytuacji ofiary oraz praw jakimi dysponuje potencjalny sprawca. Rolą obrońcy nie jest ocena zachowania sprawcy, ale dopilnowanie by toczące się postępowanie odbywało się w zgodzie ze wszystkimi normami przewidzianymi przez Kodeks karny i Kodeks postępowania karnego oraz normy wynikające z Konstytucji RP i innych aktów rangi międzynarodowej. Pamiętajmy, że już samo postawienie zarzutów oraz zastosowanie wobec podejrzanego środków zapobiegawczych może w sposób istotny wpłynąć na jego życie i sposób funkcjonowania. Zwłaszcza, że takie zarzuty nie zawsze muszą znaleźć finalnie potwierdzenie w sądzie.

Jako adwokat, specjalizujący się w sprawach karnych występuję zarówno jako obrońca podejrzanych oraz oskarżonych, jak i pełnomocnik pokrzywdzonych w sprawach wykorzystania seksualnego małoletnich. Miałem możliwość brać udział w głośnych postępowaniach karnych dotyczących przestępstw przeciwko wolności seksualnej małoletnich poniżej 15 roku życia. Dzięki wsparciu, współpracującego ze mną psychologa dziecięcego, jestem w stanie udzielić rzetelnego wsparcia dla osób, które pojawią się w mojej kancelarii adwokackiej we Wrocławiu.

‍