Zakaz prowadzenia pojazdów

Zakaz prowadzenie pojazdów, to jeden z najpopularniejszych środków karnych i to niezależnie od tego czy mówimy o tym jak często jest on stosowany, czy też o tym jakie emocje wywołuje w społeczeństwie. Utrata możliwości poruszania się pojazdami mechanicznymi, to dla wielu osób utrata zarobku, a także utrudnienie w codziennym funkcjonowaniu. Dotyka ona nie tylko samych skazanych, ale także ich rodziny, a więc niesie ze sobą liczne skutki. Pamiętajmy także, że niebawem mają wejść w życiu przepisy dotyczące konfiskaty pojazdów samochodowych prowadzonych przez piratów drogowych.

Czym jest zakaz prowadzenia pojazdów?

Zakaz prowadzenie pojazdów, to środek karny, a więc środek stosowany obok klasycznych kar, mający na celu właściwsze dostosowanie reakcji karnej do popełnionego przestępstwa. Środki karne mogą być niekiedy dużo bardziej dotkliwe i niewygodne dla skazanego niż orzeczona wobec niego kara grzywny, czy ograniczenia wolności. Polega on zaś na tym, że skazany, wobec którego go zastosowano nie może kierować pojazdami lub określonymi typami pojazdów dożywotnio albo przez określony, w orzeczeniu sądu, czas.

Zakaz prowadzenia pojazd może przybrać formę zakazu kierowania:

• wszelkimi pojazdami (art.  42 § 2 KK) – kategoria ta obejmuje zarówno pojazdy mechaniczne (a więc takie, które są wprawiane w ruch przez umieszczony w nich silnik, niezależnie od jego rodzaju), jak i niemechanicznie (a więc takie, których źródłem napędu jest siła kierującego lub zwierząt);
• pojazdami określonego rodzaju (art. 42 § 2 KK) – kategoria, która nie została w Kodeksie karnym dookreślona, rozróżnienia dokonują zatem sądy orzekające w konkretnych sprawach, podziały mogą dotyczyć sfery ruchu (lądowe, wodne, powietrzne), napędu (mechaniczne lub niemechanicznie), przeznaczenia (osobowe, ciężarowe, rolnicze, autobusy) lub określonej ładowności;
• pojazdami mechanicznymi (art. 42 § 1 KK) – są to oczywiście wszelkie pojazdy, które posiadają silnik, czy to elektryczny, czy to spalinowy, czy nawet parowy.

Zakres przedmiotowy zakazu, a więc to jakich pojazdów zakaz ma dotyczyć zależy od niebezpieczeństwa, jakie może stwarzać udział danego sprawcy w ruchu jako kierującego. Co istotne, to orzeczenie sądu, w którym określono zakres zakazu stanowi o tym w jakim zakresie mają być skazanemu cofnięte uprawnienia. Organy administracji nie mają prawa ani rozszerzać, ani zawężać zakresu określonego przez sąd.

Kiedy stosuje się zakaz prowadzenia pojazdów?

Fakultatywny tryb orzekania zakazu prowadzenia pojazdów

Zgodnie z art. 42 § 1 KK sąd może rozważyć zastosowanie zakazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w przypadku „skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności, jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.”.

Rozkładając powyższe na czynniki pierwsze możemy wskazać, że:

1. osobą uczestniczącą w ruchu jest pieszy, osoba poruszająca się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruchu (np. rolki lub łyżwy), kierujący, a także inne osoby przebywające w pojeździe lub na pojeździe znajdującym się na drodze;
2. przestępstwami przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji są przede wszystkim te czyny zabronione, które zostały opisane w rozdziale XXI Kodeksu karnego, choć nie należy ich ograniczać wyłącznie do tych przestępstw, albowiem decydujące znaczenie ma dobro jakiego ochronie służy dany typ czynu zabronionego;
3. prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji – oznacza, że sąd musi dokonać oceny przebiegu przestępstwa, oceniając, czy pozostawienie sprawcy przestępstwa prawa do prowadzenia pojazdów określonego rodzaju będzie rodziło niebezpieczeństwo dalszego naruszania przepisów prawa o ruchu drogowym lub zdrowia i życia innych osób.

Powyższe oznacza, że sąd może orzec wobec takiego sprawcy zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju. Jak wynika zaś z art. 43 § 1 KK zakaz ten może być orzeczony w latach, od roku do 15 lat. Okres ten zaś nie biegnie w czasie odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności (art. 43 § 2a KK).

Obligatoryjny tryb orzekania zakazu prowadzenia pojazdów

Sąd ma obowiązek orzeczenia zakazu:

I. wszelkich pojazdów mechanicznych w razie skazania za przestępstwo określone w:

• art. 178b KK, art. 180a KK;
• art. 244 KK, gdy czyn sprawcy polegał na niezastosowaniu się do zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych;

II. wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju na okres nie krótszy niż 3 lata, jeśli:

• sprawca w czasie popełnienia przestępstw wskazanych w pkt 1 powyżej był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego;
• zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173 KK, art. 174 KK lub art. 177 KK lub po takim zdarzeniu, a przed poddaniem się badaniu alkomatem, spożywał alkohol lub zażył środek odurzający;

III. wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie:

• popełnienia przestępstwa określonego w art. 178a § 4 KK;
• gdy sprawca w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173 KK, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowi;
• popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 KK lub art. 355 § 2 KK był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia lub po takim zdarzeniu, a przed poddaniem się badaniu alkomatem, spożywał alkohol lub zażył środek odurzający;
• ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach, o których mowa w pkt 3c powyżej.

Jak widać przypadków, w których sąd ma obowiązek orzec zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych jest bardzo dużo – duże znaczenie ma także przestępstwo, które zostało popełnione oraz okoliczności, w których doszło do jego popełnienia, w tym przede wszystkim, czy sprawca był uprzednio karany za przestępstwo podobne.

Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego

Zgodnie z art. 178a § 1 KK zakazane jest prowadzenie pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym przez osobę, znajdującą się:

• w stanie nietrzeźwości, tj., gdy zawartość alkoholu we krwi kierującego przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub zawartość w 1 dm³ wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg labo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość (art. 115 § 16 KK);
• pod wpływem środka odurzającego.

W przypadku zatrzymania i ustalenia, że sprawca poruszał się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego zastosowanie znajdzie art. 42 § 1a KK – jest to rozwiązanie o tyle kontrowersyjne, że dochodzi do podwójnego ukarania sprawcy. Nie dość, że kierowanie pojazdem pod wpływem alkoholu jest samo w sobie przestępstwem, to jest także przestępstwem przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji popełnianym pod wpływem alkoholu, a więc skutkuje obligatoryjnym zakazem prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju na czas nie krótszy niż 3 lata.

Szczególne przypadki

Zgodnie z treścią art. 42 § 3 in fine KK, sąd, co do zasady, ma obowiązek orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych dożywotnio w razie, gdy zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami. Ustalenie, iż w sprawie zaistniał "wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami", o którym mowa w art. 42 § 3 KK, to nic innego jak wynik dokonania kompleksowej oceny wszystkich okoliczności związanych z popełnionym przestępstwem z art. 178a § 4 KK

Ile trwa zakaz prowadzenia pojazdów?

Zakaz prowadzenia pojazdów może być okresowy albo dożywotni. Zgodnie z art. 43 § 1 KK, zakaz prowadzenia pojazdów orzeka się w latach, od roku do lat 15. W przypadku zakazu, o którym mowa w art. 42 § 3 KK, zakaz jest orzekany na co najmniej 3 lata. Okres obowiązywania zakazu nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo (art. 43 § 2a KK).

Skutek orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdu

Skutkiem zastosowania zakazu prowadzenia pojazdów jest zakaz ich prowadzenia przez okres oraz w zakresie wskazanym w orzeczeniu sądu – oznacza to, że skazany, wobec którego zastosowano zakaz nie będzie mógł przez określony czas albo dożywotnio prowadzić wszelkich albo określonych w orzeczeniu sądu pojazdów lub pojazdów mechanicznych.

Co istotne, niezastosowanie się do orzeczonego środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów stanowi przestępstwo, o którym mowa w art. 244 KK, które podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Powoduje także obowiązek orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres od 1 roku do 15 lat (art. 42 § 1a pkt 2 KK).

Czy zakaz można skrócić?

Zgodnie z art. 84 § 1 KK sąd może po upływie połowy okresu, na który orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów, uznać go za wykonanego, jeśli skazany przestrzegał porządku prawnego, a środek karny był w stosunku do niego wykonywany przynajmniej przez rok. Niestety, przepis ten nie znajdzie zastosowania w przypadku, jeśli sprawca w czasie popełnienia przestępstw wskazanych w art. 178b KK, art. 180a KK oraz art. 244 KK powyżej był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia określonego w art. 173 KK, art. 174 KK lub art. 177 KK lub po takim zdarzeniu, a przed poddaniem się badaniu alkomatem, spożywał alkohol lub zażył środek odurzający.

Co istotne, również dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów może ulec skróceniu, jeśli skazany przestrzegał porządku prawnego i nie zachodzi obawa ponownego popełnienia przestępstwa podobnego do tego, za które zakaz orzeczono, a środek karny był w stosunku do skazanego wykonywany przynajmniej przez 15 lat.

Jakie możliwości daje Kodeks karny?

Klienci bardzo często pytają swoich adwokatów, czy da się coś w ich sprawie zrobić – innymi słowy, czy w ich przypadku możliwe jest uzyskanie korzystniejszego lub łagodniejszego traktowania ze względu na „jakieś” okoliczności. Kolejne zmiany art. 42 Kodeksu karnego sprawiają, że o takie okoliczności bardzo trudno. Należy sobie uświadomić, że tylko w niektórych przypadkach będzie to możliwe.

Po pierwsze, w przypadkach, o których mowa w art. 42 § 1a KK zakaz zawsze musi być orzeczony – modyfikacji podlega wyłącznie okres obowiązywania, wynoszący od 1 roku do 15 lat. Co prawda, zakaz dotyczy tylko pojazdów mechanicznych, ale wydaje mi się, że to małe pocieszenie.

Po drugie, w przypadkach, o których mowa w art. 42 § 3 KK zakaz, co do zasady, musi być orzeczony, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami (jest to pierwsze pole, na którym można działać) – w tych przypadkach nie ma mowy o jakichkolwiek modyfikacjach, zakaz jest orzekany dożywotnio wobec wszelkich pojazdów mechanicznych.  

Po trzecie, w przypadkach, o których mowa w art. 42 § 2 KK zakaz zawsze musi być orzeczony, a modyfikacji podlega czas, na który zakaz jest orzekany (od 3 lat do 15 lat) oraz to, czy zakaz będzie orzeczony wobec wszelkich pojazdów albo tylko wobec pojazdów określonego rodzaju.

Po czwarte, w przypadkach, o których mowa w art. 42 § 1 KK zakaz w ogóle nie musi być orzekany, a modyfikacji podlega zarówno okres (od 1 roku do 15 lat) oraz rodzaj pojazdów, co do których zakaz ma dotyczyć.

Jak widać, Kodeks karny nie pozostawia wielu możliwości działania w przypadku popełnienia przestępstwa, które powoduje konieczność zastosowania zakazu prowadzenia pojazdów. Jedynym ratunkiem dla skazanego może okazać się tylko warunkowe umorzenie postępowania, które umożliwia orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów do lat 2.