Zatrzymanie policyjne - Twoje prawa i obowiązki

Zatrzymanie przez Policję, to często pierwszy kontakt osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa z organami ścigania. Niezależnie od okoliczności, które doprowadziły do Twojego zatrzymania wraz z jego dokonaniem aktualizuje się Twoje prawo do obrony. Pamiętaj, że jesteś pilnie obserwowany, a każde Twoje zachowanie i słowa będą przedmiotem późniejszej notatki policyjnej lub protokołu przesłuchania funkcjonariusza, który Cię zatrzymał. Możesz nie zgadzać się z tym co się stało, ale ciążą na Tobie pewne obowiązki, których niedopełnienie samo w sobie może stanowić przestępstwo. Dlatego istotne jest to byś zrozumiał i przyswoił sobie zarówno swoje prawa, jak i obowiązki - niezależnie od tego, czy przestępstwo popełniłeś, czy też nie.

Kiedy Policja może mnie zatrzymać?

Zgodnie z art. 244 § 1 Kodeksu postępowania karnego (KPK), Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyśpieszonym.

Oznacza to, że Policja może dokonać zatrzymania jeśli:

• istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniłeś przestępstwo;

oraz:

• zachodzi obawa Twojej ucieczki lub ukrycia;
• zachodzi obawa, że zatrzesz ślady popełnienia tego przestępstwa;
• nie można ustalić Twojej tożsamości
• istnieją wobec Ciebie przesłanki do przeprowadzenia postępowania przyśpieszonego;

Zgodnie z powyższym, istnieje jedna przesłanka ogólna (uzasadnione przypuszczenie popełnienia przestępstwa) oraz cztery przesłanki szczególne (ukrycie/ucieczka/zatarcie śladów/ustalenie tożsamości/postępowanie przyśpieszone) - oznacza, to, że dokonanie zatrzymania jest możliwe wyłącznie w sytuacji, gdy wystąpi przesłanka ogólna i któraś z przesłanek szczególnych.

Podczas dokonywania zatrzymania, Policja jest uprawniona do użycia przymusu bezpośredniego.

Zatrzymanie w przypadku przemocy domowej

Zgodnie z art. 244 § 1a KPK, Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.

Policja ma natomiast obowiązek dokonać zatrzymania osoby podejrzanej, jeśli przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej zostało popełnione z użyciem broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego narzędzia i zachodzi obawa, że ponownie takie przestępstwo zostanie popełnione (art. 244 § 1b KPK).

Czym jest uzasadnione przypuszczenie popełnienia przestępstwa?

O uzasadnionym przypuszczeniu popełnienia przestępstwa mówimy wtedy, gdy organ uprawniony (Policja, Straż Graniczna, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego itp.) dysponuje dowodami, które wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez osobę zatrzymywaną. Podstawy, dające uzasadnione przypuszczenie, muszą być obiektywne i weryfikowalne - są to podstawy, które przekonałyby obiektywnego obserwatora, że dana osoba mogła popełnić przestępstwo.

Obawa ucieczki, ukrycia się lub zatarcia śladów oraz brak możliwości ustalenia tożsamości.

Również i w przypadku przesłanek szczególnych konieczne jest by istniały one obiektywnie i nadawały się do weryfikacji. Oznacza to, że zatrzymania będzie można dokonać tylko w sytuacji, gdy z zachowania osoby zatrzymywanej będzie dało się racjonalnie wywnioskować, że podejmie ona próbę ucieczki. Również obawa zatarcia śladów musi być rzeczywista i obiektywna.

Z niemożliwością ustalenia tożsamości będziemy mieć zaś do czynienia w przypadku, gdy pomimo podjęcia możliwych sposobów ustalenia tożsamości osoby podejrzanej, ustalenie jej tożsamości nie będzie możliwe.

Jakie Policja powinna podjąć czynności po zatrzymaniu? - prawa przysługujące osobie zatrzymanej

Dokonując zatrzymania, Policja ma obowiązek niezwłocznie:

1. poinformować Cię o przyczynach zatrzymania, wskazując zarówno okoliczności faktyczne, które legły u podstaw zatrzymania, jak i podstawę prawną zatrzymania (art. 244 § 2 KPK);

2. poinformować Cię o przysługujących Ci prawach podczas zatrzymania (co następuje poprzez wręczenie formularza, zawierającego wyciąg z obowiązujących przepisów), w tym:

• prawa do skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego - wyłącznie na Twoje żądanie (art. 244 § 2 KPK w zw. z art. 245 § 1 KPK);
• prawo do zawiadomienia wskazanej przez Ciebie osoby najbliższej - wyłącznie na Twoje żądanie (art. 244 § 2 KPK w zw. z art. 245 § 3 KPK oraz art. 261 § 1 KPK);
• prawa do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeśli nie władasz w wystarczającym stopniu językiem polskim (art. 244 § 2 KPK);
• prawa do złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia (art. 244 § 2 KPK);
• prawa do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania (art. 244 § 2 KPK);
• prawa do dostępu do pierwszej pomocy medycznej (art. 244 § 2 KPK);
• prawa do złożenia zażalenia na zatrzymanie (art. 246 § 1 KPK);
• prawa do zwolnienia, gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a także w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania, o ile nie zostaniesz przekazany do dyspozycji sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania (art. 248 § 1 KPK) oraz zwolnienia, jeśli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie doręczono Ci postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania (art. 248 § 2 KPK);
• prawa do nawiązania kontaktu z właściwym urzędem konsularny, gdy jesteś obywatelem innego państwa niż Polska (art. 612 § 2 KPK);
• prawa do bycia wysłuchanym (art. 244 § 2 KPK);

3. sporządzić protokół z zatrzymania, do którego prócz informacji o Tobie oraz okolicznościach zatrzymania należy wciągnąć złożone przez Ciebie oświadczenie (art. 244 § 3 KPK);

4. przystąpić do zebrania niezbędnych danych do zastosowania środków zapobiegawczych, a mają obowiązek zawiadomienia prokuratora o zatrzymaniu (art. 244 § 4 KPK) <- prokurator może zarządzić Twoje zwolnienie, jeśli nastąpiło z naruszeniem prawa (art. 248 § 1 KPK);

5. poddać Cię - w razie uzasadnionej potrzeby - badaniu lekarskiemu lub udzielić pierwszej pomocy medycznej.

Oświadczenie zatrzymanego, w którym możesz wyjaśnić okoliczności, które przemawiają za Twoim zwolnieniem, nie mają waloru dowodowego. Jednakże osobie zatrzymanej przysługuje prawo do milczenia, z którego powinieneś skorzystać przed spotkaniem z adwokatem.

Prawa przysługujące zatrzymanemu są węższe od praw, które przysługują podejrzanemu. Zatrzymany ma prawo do kontaktu z adwokatem a kontakt zatrzymanego z obrońcą jest de facto wykluczony. Polskie przepisy Kodeksu postępowania karnego są w tym zakresie sprzeczne z prawem unijnym.

Czy mam prawo do kontaktu z adwokatem po zatrzymaniu?

Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nimi rozmowę, a tylko w wyjątkowych wypadkach, które są uzasadnione szczególnymi okolicznościami, organ dokonujący zatrzymania (np. Policja) może zastrzec, że będzie obecny przy tej rozmowie.

Niestety, Policja nie ma obowiązku zapewnienia pomocy w tym zakresie. Oznacza to, że jeśli sam nie będziesz potrafiła wskazać skutecznego sposobu kontaktu z adwokatem, to nie będziesz mógł w praktyce skorzystać z jego pomocy, a zatrzymanie i tak zostanie uznane za legalne.

Czy mam prawo do kontaktu z rodziną po zatrzymaniu?

Nie. Żaden przepis Kodeku postępowania karnego nie daje Ci prawa do kontaktu bezpośredniego z rodziną w przypadku zatrzymania. Policja ma jednak obowiązek, na Twoje żądanie, poinformować, wskazaną przez Ciebie, osobę najbliższą. Ważne jest byś przekazał tej osobie jak najwięcej informacji, w tym jednostkę Policji, do której zostałeś przetransportowany. Twoja rodzina ma prawo skontaktować się z adwokatem i upoważnić go w Twoim imieniu do udzielenia Ci pomocy.

Pamiętaj! Skorzystaj z prawa do powiadomienia osoby najbliższej, przekaż jej niezbędne informacje.

Obowiązki osoby zatrzymanej przez Policję

Zgodnie z art. 74 KPK, jeśli zostaniesz zatrzymany przez policję, to masz obowiązek:

1. poddania się oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała, w tym: pobraniu odcisków palców, fotografowaniu, okazaniu innym osobom;
2. poddania się pobraniu krwi, włosów, wymazu ze śluzówki policzków lub innych wydzielin organizmu, jeśli są ono dokonywane przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia lub funkcjonariusza Policji (w przypadku wymazu ze śluzówki policzków.

Nie masz natomiast obowiązku poddawania się badaniom psychologicznym i psychiatrycznym.

Zgodnie z art. 15 ust. 4 ustawy o Policji, osoba zatrzymana może być okazywana, fotografowana lub daktyloskopowana tylko wtedy, gdy jej tożsamości nie można ustalić w inny sposób.

Czynności po zatrzymaniu - procedura dotycząca obowiązków

Pamiętaj, wyżej wymienionym badaniom i czynnością musisz się poddać. Policja wezwie Cię w pierwszej kolejności do poddania się tym obowiązkom. Jeśli się sprzeciwisz, Policja jest uprawniona do stosowania siły fizycznej lub środków technicznych, służących obezwładnieniu, w zakresie niezbędnym do wykonania danej czynności (art. 74 § 3a KPK).

Przesłuchanie osoby zatrzymanej w charakterze świadka

Pamiętaj! Jeśli zostałeś zatrzymany, a dotąd nie przedstawiono Ci zarzutów, to jesteś wyłącznie osobą podejrzaną a nie podejrzanym! To bardzo ważne. Osoba podejrzana, zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania karnego, nie ma tych samych praw co podejrzany lub oskarżony. Jeśli Policja zdecyduje się przeprowadzić przesłuchanie, to wystąpisz w nim jako świadek. Jest to negatywna praktyka organów ścigania, które instrumentalnie wykorzystują sytuację oraz stan, w którym się znalazłeś. I nie ma tu wielkiego znaczenia, że zgodnie z art. 389 § 1 KPK w zw. z art. 391 § 2 KPK, nie wolno korzystać z protokołów przesłuchań świadka, który stał się później oskarżonym - Policji wystarczy byś wskazał jej drogę.

Świadek, zgodnie z art. 182 KPK nie ma prawa do odmowy złożenia zeznań - świadek ma jedynie prawo uchylenia się od odpowiedzi na pytanie, jeśli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe (art. 183 § 1 KPK).

Podejrzanym staniesz się co do zasady dopiero, gdy zostaną Ci postawione zarzuty i zostaniesz przesłuchany w charakterze podejrzanego. Nie przysługuje Ci zatem obrońca, a jedynie adwokat lub radca prawny, który może być Twoim pełnomocnikiem.

Jak długo może trwać zatrzymanie przez Policję? - zatrzymanie czas trwania

Zatrzymanie przez Policje, to nie tymczasowe aresztowanie, o którym decyzję podejmuje sąd. Czas zatrzymania jest więc ściśle regulowany, nakładając tym samym obowiązek sprawnego działania przez organy ścigania, które powinny w czasie zatrzymania zgromadzić materiał, dający odpowiedź na pytanie, czy są podstawy do zastosowania tymczasowego aresztowania, czy też nie.

Zatrzymanie do 48 godzin

Zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, gdy ustaną przesłanki zatrzymania. Oznacza to, że jeśli w toku czynności po zatrzymaniu dokonywanych przez Policję upadnie zasadność zatrzymania, to Policja ma obowiązek natychmiastowego zwolnienia osoby zatrzymanej (art. 248 § 1 in principio KPK).

Jednakże, jeśli zostaną ustalone okoliczności przemawiające za zastosowaniem tymczasowego aresztowania, organy ścigania mają obowiązek przekazać osobę zatrzymaną do dyspozycji sądu w ciagu 48 godzin od chwili zatrzymania wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania.

Tym samym, jeśli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie zostaniesz przekazany do dyspozycji sądu, to Policja ma obowiązek Twojego natychmiastowego zwolnienia, jeśli tego nie uczyni, to Twoje dalsze przetrzymywanie będzie nielegalne i będzie stanowiło przekroczenie uprawnień. Należy pamiętać, że ponowne zatrzymanie osoby na podstawie tych samych faktów i dowodów jest niedopuszczalne (art. 248 § 3 KPK), a Tobie może przysługiwać odszkodowanie za zatrzymanie.

Zatrzymanie do 72 godzin

Jeśli jednak organy ścigania uznają, że należy wobec Ciebie zastosować tymczasowe aresztowanie, to zostaniesz oddany do dyspozycji sądu, który będzie miał od tej chwili 24 godziny na podjęcie decyzji o Twoim tymczasowym aresztowaniu.

Pamiętaj, że zgodnie z art. 249 § 2 KPK, środki zapobiegawcze można stosować tylko względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Najpewniej zatem zostałeś już przesłuchany w charakterze podejrzanego i wydano wobec Ciebie takie postanowienie. Przysługują Ci więc już prawa podejrzanego, a więc możesz domagać się np. obrońcy z urzędu.

Okres zatrzymania, po przekazaniu do dyspozycji sądu, to kolejne 24 godziny, oznacza to, że maksymalnie wydłużając wszelkie czynności i wykonując je "na ostatnią chwilę" zatrzymanie może nastąpić do maksymalnie 72 godzin. Po upływie tego czasu zatrzymanie staje się bezpodstawne.

Co zrobić w przypadku bezpodstawnego zatrzymania?

Zatrzymanemu przysługuje zażalenie na zatrzymanie, o czym policja informuje, wręczając dokument z pouczeniami. Zgodnie z art. 246 § 1 KPK w zażaleniu zatrzymany może domagać się zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości jego zatrzymania. Oznacza to, że przedmiotem zażalenie na zatrzymanie może być zbadaniem powodu zatrzymania, a przesłanek zatrzymania, które legły u podstaw do jego dokonania. Może zostać także zbadane, czy organy dopełniły wszelkich obowiązków wobec osoby podejrzanej oraz, czy samo zatrzymanie nastąpiło w sposób adekwatny do okoliczności, a więc np. czy użycie przymusu było konieczne.

Zażalenie można złożyć w terminie 7 dni od dnia, w którym złożenie zażalenia stało się możliwe, co najczęściej oznacza dzień samego zatrzymania. Jednakże, jeśli będzie Ci zależało na skutecznym działaniu musisz uzyskać kontakt do swojego adwokata i przekazać mu wszystkie szczegóły dotyczące zatrzymania. Sąd powinien podjąć decyzję niezwłocznie, a gdy będzie ona dla Ciebie korzystna, zarządzi Twoje natychmiastowe zwolnienie, powiadamiając o tym Policję i prokuratora.

Inne przypadki zatrzymania

Prócz zatrzymania policyjnego sensu stricto Kodeks postępowania karnego przewiduje także:

Zatrzymanie prokuratorskie

Zgodnie z art. 247 § 1 KPK, prokuratorskie zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej albo podejrzanego może nastąpić, jeśli zachodzi uzasadniona obawa, że:

• nie stawią się na wezwanie w celu przeprowadzenia z ich udziałem czynności przedstawienia zarzutów lub uzupełnienia/zmiany zarzutów, albo badań i czynności, o których mowa w art. 74 § 2 lub 3 KPK;
• mogą w inny bezprawny sposób utrudniać postępowanie;
• zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego (art. 247 § 2 KPK).

W przypadku zatrzymania prokuratorskiego, prokurator ma prawo zarządzić także przeszukanie (art. 247 § 3 KPK).

Zatrzymanego należy niezwłocznie zwolnić po jego doprowadzeniu oraz przeprowadzeniu czynności, o ile nie zachodzi potrzeba stosowania środka zapobiegawczego (art. 247 § 4 KPK). Prokurator nie ma tutaj komfortu przetrzymywania zatrzymanego przez 48 godzin. Decyzja o zastosowaniu środków zapobiegawczych musi być niezwłoczna, a gdy nie zostanie podjęta zatrzymanego należy zwolnić.

Zatrzymanie prewencyjne

Zgodnie z art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji, policjanci są uprawnieni do zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia. Oznacza to, że Policja ma prawo do dokonania zatrzymania osoby, wobec której brak jest uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa (art. 244 § 1 KPK), a wyłącznie istnieją obiektywne przesłanki do uznania, że stwarza ona zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia.

Zatrzymanie prewencyjne jest realizowane przez Policję najczęściej w przypadku demonstracji.

Zatrzymanie przez policję adwokat radzi

Gdy zostaniesz zatrzymany, niezależnie od tego czy czujesz się niewinny, czy też wiesz, że organy ścigania mogą się Tobą interesować, oto moje rady dla Ciebie:

1. zachowaj spokój - nie podejmuj żadnych działań, które mogłyby spowodować postawienie Ci kolejnych zarzutów; próby ucieczki, szarpanie lub wręcz walka z funkcjonariuszami Policji, są najczęściej z góry skazane na porażkę, a mogą wiązać się z naruszeniem nietykalności policjantów (art. 222 § 1 Kodeksu karnego) - czas na opór będziesz miał, gdy opuścisz komendę Policji;
2. poinformuj policjantów o swoich dolegliwościach zdrowotnych, przyjmowanych lekach, a jeśli podczas zatrzymania uległeś urazowi - zażądaj udzielenia pierwszej pomocy;
3. jeśli nie wiesz w jakiej sprawie zostałeś zatrzymany lub nie wiesz, co może Ci zaszkodzić - zachowaj milczenie! - pamiętaj, że składane przez Ciebie oświadczenia będą przedmiotem notatek policyjnych lub znajdą się w protokołach przesłuchania, zatrzymujących Cię policjantów - wszystko co powiesz może zostać, w ten lub inny sposób, wykorzystane przeciwko Tobie;
4. zażądaj kontaktu z adwokatem - Policja ma obowiązek umożliwić Ci kontakt ze wskazanym przez Ciebie adwokatem lub radcą prawnym; dlatego warto jeszcze przed zatrzymaniem nawiązać kontakt z adwokatem, którego wizytówkę noś zawsze ze sobą - w Stanach Zjednoczonych, to norma, nie obawiaj się manipulacji w stylu, że tylko winny się tłumaczy;
5. zażądaj by Policja poinformowała Twoich bliskich, którzy będą mogli skontaktować się z adwokatem, który podejmie obronę w Twojej sprawie;
6. zwróć uwagę w jakim charakterze jesteś przesłuchiwany - czy Policja przesłuchuje Cię jako świadka, czy też zostały Ci postawione zarzuty i masz już status podejrzanego; pamiętaj, że świadek nie może odmówić składania zeznań, może uchylić się od odpowiedzi na pytanie;
7. dokładnie przeczytaj dokument z pouczeniami, które dostałeś; znajdziesz tam wszystkie prawa i obowiązki, które Ci przysługują oraz, których musisz dopełnić;
8. musisz poddać się badaniom, w tym badaniu krwi, pobraniu wymazu oraz wydzielin ciała, badaniu daktyloskopijnemu, fotografowaniu, okazywaniu innym osobom i przeszukaniu - nie warto stawiać czynnego oporu, Policja ma prawo użyć siły oraz środków przymusu bezpośredniego;
9. jeśli masz jakieś uwagi co do sposobu zatrzymania, jego podstaw lub legalności, to zażądaj umieszczenia tych uwag i zastrzeżeń do protokołu zatrzymania;
10. zachowaj wszelkie dokumenty, które zostały Ci wydane - przede wszystkim protokół zatrzymania oraz postanowienie o przedstawieniu zarzutów, a także postanowienie o zastosowaniu środków zapobiegawczych, jeśli zostały wydane - te dokumenty będą później podstawą składanego zażalenia.

Zatrzymanie podsumowanie

Niezależnie, czy mamy do czynienia z zatrzymaniem policyjnym, prewencyjnym, czy też zatrzymaniem procesowym, wiąże się to z dużymi emocjami i wkroczeniem w wolność oraz prawa jednostki. Należy pamiętać, że zatrzymany ma prawa, ale i obowiązki. Korzystanie ze swoich praw pozwoli zatrzymanemu na skuteczną obronę oraz wyjaśnienie swojego stanowiska.

Jako adwokat specjalizujący się w sprawach karnych wielokrotnie miałem do czynienia z sytuacjami, gdy otrzymywałem informację o zatrzymaniu moich klientów. Często zdarzają się także sytuacje, gdy Klient - zdając sobie sprawę, że organy ścigania się nim interesują - nawiązuje ze mną kontakt wcześniej, mając przy tym pewność, że będę mógł działać w jego sprawie.