Zniszczenie nagrobka i znieważenie grobu

Kodeks karny w art. 262 § 1 stanowi, że kto znieważa zwłoki, prochy ludzkie lub miejsce spoczynku zmarłego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Oznacza to, że ustawodawca w sposób szczególny chroni zarówno porządek publiczny, jak i indywidualne dobra osobiste bliskich zmarłego takie jak szacunek, cześć dla zwłok, prochów ludzkich i miejsce spoczynku zmarłego.

Przedmiot przestępstwa zniszczenia grobu

Przedmiotem oddziaływania sprawcy przestępstwa z art. 262 § 1 KK są zwłoki, prochy ludzkie lub miejsce spoczynku zmarłego. Zwłoki definiuje się jako ciała osób zmarłych i dzieci martwo urodzonych, niezależnie od czasu trwania ciąży, zgodnie z PostZwłLudzR, wydanym na podstawie art. 20 ust. 3 CmentU. Natomiast pojęcie prochów ludzkich oznacza pozostałości po skremowaniu zwłok oraz ich resztki, które mogą pozostać po zniszczeniu zwłok przez różne przyczyny, takie jak działanie czasu czy spalenie w pożarze. Chociaż pojęcie prochów ludzkich nie jest dokładnie określone w przepisach, warto zwrócić uwagę na potrzebę ujednolicenia tych definicji.

Miejsce spoczynku to każde miejsce przeznaczone do przechowywania zwłok, niezależnie od tego, czy jest to grób, grobowiec, katakumby czy inne miejsce. Do grobu zalicza się również elementy z nim związane (otoczenia grobu), takie jak pomnik, krzyż, ogrodzenie, płyta grobowa czy kwiaty.

Wina oraz zamiar znieważenia grobu

Przestępstwo z art. 262 KK ma charakter formalny i nie wymaga wystąpienia skutku. Jest to przestępstwo wynikające z działania, a sprawcą może być każdy, co czyni je przestępstwem powszechnym. Co więcej, przestępstwo to ma charakter umyślny, choć w doktrynie prawnej nie ma jednoznaczności co do tego, czy może być popełnione tylko z zamiarem bezpośrednim czy też z zamiarem ewentualnym. W kontekście znieważenia zmarłych, trudno przyjąć, aby sprawca nie był świadomy swojego działania, ale jedynie zdawał sobie sprawę z możliwości takiego działania i godził się na to. Jednak w przypadku przestępstwa opisanego w § 2, możliwy jest wyłącznie zamiar bezpośredni.

Kradzież zniczy lub kwiatów z grobu

Co ciekawe, ustawodawca w sposób szczególny postrzega sytuację, gdy popełniane jest przestępstwo ograbienia miejsca spoczynku ludzkiego. Oznacza to, że inaczej jest traktowana kradzież zniczy np. ze sklepu, a inaczej będzie traktowana kradzież tego samego znicza, ale z grobu. Dotyczy to oczywiście również samego otoczenia grobu, czyli pozostałych przedmiotów i ozdób, które składamy w miejsca pochówku naszych zmarłych, np. rzeźb, kwiatów, a nawet części nagrobka.

Przepisy o cmentarzach stanowią, że przęstępstwo ograbienia grobu jest tzw. typem kwalifikowanym przestępstwa zniszczenia lub znieważenia miejsca spoczynku. Zgodnie z art. 262 § 2 k.k. ten, kto ograbia zwłoki, grób lub inne miejsce spoczynku zmarłego podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Warto w ty miejscu zwrócić uwagę na wyjątkowo wysokie zagrożenie i to bezwzględną karą pozbawienia wolności, a także fakt, że kradzież z art. 278 § 1 KK zagrożona jest JEDYNIE karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

PRZYKŁAD:

• kradzież znicza o wartości 5,00 zł ze stoiska pod cmentarzem - wykroczenie z art. 119 § 1 Kodeksu wykroczeń zagrożone karą aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny od 20 do 5.000 zł;
• kradzież tego samego znicza o wartości 5,00 zł z grobu - przęstepstwo z art. 262 § 2 KK zagrożone karą pozbawienia wolność od 6 miesięcy do 8 lat;
• kradzież telefonu komórkowego o wartości 2.000,00 zł np. z kieszeni osoby odwiedzającej grób zmarłego - przęstepstwo z art. 278 § 1 KK zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Kara za ograbienie zwłok, ograbienie prochów lub miejsca spoczynku, czy zniszczenie grobu jest więc szczególnie wysoka. Oznacza to, że przestępstwo znieważenia grobu, ograbienie grobu, miejsca pochówku to czyny, za które ustawodawca przewidział bardzo wysokie kary, co podyktowane jest zdecydowanym potępieniem społecznym dla tego typu zachowań.

Odszkodowanie za zniszczony nagrobek

Oczywiście, właściciel nagrobka, który został zniszczony może domagać się od sprawcy tego przestępstwa odszkodowania za szkody (na zasadzie odpowiedzialności cywilnej), które ten spowodował. Odszkodowanie będzie zazwyczaj obejmowało koszty przywrócenia nagrobka do stanu sprzed spowodowania szkody (np. prace kamieniarskie).

Odszkodowania można dochodzić zarówno na drodze postępowania cywilnej, jaki i karnego. Zgodnie bowiem z art. 46 KK, w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; przepisów prawa cywilnego o możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.

W mojej ocenie nie jest wykluczone, że właściciel nagrobka, a więc najczęściej rodzina zmarłego będzie mogła również domagać się od sprawcy zniszczenia nagrobka zadośćuczynienia za krzywdę, albowiem pamięć o zmarłych stanowi dobro osobiste.

Wprost stwierdza to Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 30 maja 2017 r. w sprawie prowadzonej pod sygn. akt I Ada 2408/15:

Jednym z dóbr osobistych, które podlega ochronie na podstawie art. 23 k.c. i 24 k.c. jest kult pamięci po osobie zmarłej. Prawo do pochowania zwłok osoby zmarłej jest prawem podmiotowym stanowiącym element tzw. prawa do grobu i obejmuje przede wszystkim wybór miejsca i sposobu pochowania zwłok, jak również zmianę miejsca ich spoczynku. Prawo to obejmuje również sferę uczuć związaną z kultywowaniem pamięci o osobie zmarłej. Składają się na nie uprawnienia polegające na urządzeniu pogrzebu, ustawieniu nagrobka i decydowania o jego wystroju, pielęgnacji grobu, odwiedzania go, odbywania ceremonii religijnych, czy też kontemplacji.