Czym jest zorganizowana grupa przestępcza?

Złożę mu propozycję nie do odrzucenia.

~ Vito Corleone. Ojciec Chrzestny.

Lata 90 XX wieku są już dawno za nami. Świat poszedł do przodu, do przodu poszły także zorganizowane grupy przestępcze. W Polsce trudno dziś o grupę podobną do niesławnej mafii pruszkowskiej lub wołomińskiej oraz ich licznych, rozsianych po całym kraju, odłamów. Przyczyną tego stanu rzeczy jest fakt, że klasyczna przestępczość kryminalna już się zwyczajnie nie opłaca. Za rozboje, handel żywym towarem, porwania, wymuszenia i haracze grożą wysokie kary, a organy ścigania w większości sprawnie radzą sobie z tego typu przestępczością. Nie oznacza to oczywiście, że grupy przestępcze przestały w ogóle istnieć. Atrybutami współczesnych członków zorganizowanych grup przestępczych są przede wszystkim laptop, telefon i specjalistyczna wiedza z zakresu ekonomii, prawa i podatków.

Grupy przestępcze istnieją i funkcjonują. Zmienił się tylko katalog czynów, które grupy te popełniają. Dziś mamy przede wszystkim do czynienia z przestępstwami białych kołnierzyków (white-collar crimes), które są dużo bardziej brzemienne w skutkach dla państwa i społeczeństwa niż działalność archaicznych organizacji przestępczych. Klasyczną formę mają nadal grupy, zajmujące się handlem narkotykami, który wciąż przynosi znaczne zyski.

Pojęcie zorganizowanej grupy przestępczej - definicja i struktura

Zorganizowana grupa przestępcza - to co najmniej 3 osoby, działające według ustalonego podziału ról oraz kierownictwa w celu popełniania przestępstw lub przestępstw skarbowych. W orzecznictwie sądów powszechnych podkreśla się, że istotne dla przypisania odpowiedzialności karnej za udział w zorganizowanej grupie przestępczej konieczne jest ustalenie, że jej członkowie działali według ustalonej struktury, podziału ról oraz pod czyimś kierownictwem.

Niezależnie od stopnia powiązań, podziału zadań, niezbędnym elementem, aby można było mówić o zorganizowanej grupie przestępczej, jest posiadanie przez taką grupę przywódcy.‍

tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 28 sierpnia 2012 r., sygn. akt II AKa 202/12.

W doktrynie wskazuje się następujące cechy charakterystyczne takiej grupy:

• wewnętrzna struktura organizacyjna;
• wspólne planowanie przestępstw;
• trwałość zaspokojenia potrzeb grupy, w tym gromadzenie narzędzi do popełniania przestępstw, wyszukiwanie miejsc do przechowywania łupów;
• specjalizacje członków grupy (podział ról);
• powiązania socjologiczno-psychologiczne między poszczególnymi członkami.

Czym jest związek przestępczy?

Związek przestępczy stanowi wyższą formę organizacyjną zorganizowanej grupy przestępczej. Związek, mający na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego ma trwałą strukturę organizacyjną, wprost przypisane role, określone kierownictwo oraz dyscyplinę członków. Za przykład mogłaby tu posłużyć japońska Yakuza, która funkcjonuje nieprzerwanie od wielu lat.

Związki przestępcze, które charakteryzuje długotrwałość i skomplikowanie ich struktur bardzo często popełniają przestępstwa o charakterze gospodarczym i podatkowym, jak np. wyłudzenie podatku VAT (karuzela podatkowa). Związki takie wykorzystują technologię i zasoby personalne i informatyczne do maksymalizacji swoich zysków oraz koordynacji działań, co tym bardziej pozwala na przypisanie ich członkom znamienia umyślności.

Pojęcie grupy przestępczej a współsprawstwa

Zgodnie z art. 18 § 1 Kodeksu karnego (KK), odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.

W świetle przywoływanego przepisu mogłoby powstać pytanie, czy Kodeks karny nie reguluje w dwóch miejscach tego samego zjawiska. Przecież zarówno art. 258 § 1 KK zakłada, że sprawcy muszą działać w sposób zorganizowany, a więc mieć podział ról oraz kierownictwo. Podobnie sytuację opisuje art. 18 § 1 KK. Jak się jednak okazuje, to od współsprawstwa, o którym mowa w art. 18 § 1 KK odróżnia grupę przestępczą istnienie podstawowej, choćby luźnej, struktury organizacyjnej.

Dodatkowo, duże znaczenie w kwalifikowaniu określonych struktur, jako spełniających przesłanki z art. 258 § 1 KK, miała nowelizacja Kodeksu karnego z 2004 r., gdzie liczbę mnogą "przestępstw" zastąpiono liczbą pojedynczą "przestępstwa", co powoduje, że możliwe jest zawiązanie takiej grupy do popełnienia tylko jednego przestępstwa.

Udział w zorganizowanej grupie przestępczej

Kodeks karny przewiduje, że karalny jest sam udział w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego (art. 258 § 1 KK). Przez "branie udziału" należy rozumieć świadome przystąpienie do grupy, zdając sobie sprawę z jej celu oraz formy działania, poddając się panującej w grupie lub związku przestępczym porządkowi oraz dyscyplinie, a także branie udziału w prowadzonej przez nią działalności.

Co istotne, zdaniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie wystarczające dla uznaniu udziału w zorganizowanej grupie lub związku przestępczego jest pozostawanie w ich strukturze oraz wykonywanie czynności pomocniczych (sygn. akt II AKa 168/08).

Przestępstwo z art. 258 § 1 KK jest tzw. przestępstwem formalnym, a więc karalne jest samo przystąpienie do takiej grupy. Zwłaszcza, że ustawodawca nie przewidział minimalnego czasu potrzebnego do działania w związku przestępczym.

Co to znaczy, że grupa ma charakter zbrojny?

Grupa albo związek o charakterze zbrojnym, to taka zorganizowana grupa przestępcza, która stale posiada lub używa (w ten lub inny sposób) broń palną. Co istotne, ze względu na charakter przestępstwa z art. 258 § 2 KK, który również ma charakter formalny, nie jest konieczne by wszyscy członkowie tej grupy mieli dostęp do broni palnej. Wystarczające jest, że grupa jej używa, a inni jej członkowie akceptują taki stan rzeczy.

Nie będzie powodował kwalifikacji z art. 258 § 2 KK, a więc uznania grupy za grupę o charakterze zbrojnym jednostkowe użycie broni palnej przez jednego z jej członków.

Zakładanie lub kierowanie grupą przestępczą

O tym, że działa zorganizowana grupa przestępcza mówimy wtedy, gdy posiada ona swoje kierownictwo. Charakterystyka zorganizowanej grupy przestępczej zakłada bowiem, że ktoś dał jej początek i stoi na jej czele. Ustawodawca uznał, że zarówno zakładanie, jak i kierowanie taką grupą należy traktować surowiej niż sam udział w zorganizowanej grupie lub związku.

Przez "zakładającego" należy rozumieć osobę lub grupę osób, która organizuję całą grupę, budując jej strukturę, określając zasady i wewnętrzne powiązania. Przesłanki te spełniają także osoby, które współdziałają z "zakładającym" przy organizowaniu grupy.

Przez "kierującego" należy rozumieć zaś osobę lub grupę osób, które pełnią funkcje władcze, sprawując kontrolę nad pozostałymi członkami grupy. Kierownictwo może mieć charakter kolektywny i może funkcjonować na zasadzie zarządu. Jeśli w ramach struktury działa zorganizowana grupa, która specjalizuje się w określonych czynnościach, to również przywódca tej podgrupy może popełniać przestępstwo z art. 258 § 3 lub 4 KK.

Jaka kara za udział w grupie przestępczej?

Zatrzymani związani z działaniem grupy o charakterze przestępczym muszą być świadomi, że już za zam udział w zorganizowanej grupie przestępczej grozi im kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

W przypadku, gdy grupa ma charakter zbrojny, art. 258 § 2 KK przewiduje karę pozbawienia wolności od 1 roku do 10 lat.

Co grozi za kierowanie grupą przestępczą?

Ustawodawca uzależnił dolegliwość represji karnej w zależności od formy udziału w grupie przestępczej. Kara za kierowanie taką grupą jest bowiem znacząco wyższa od kary przewidzianej za sam w niej udział. Zgodnie bowiem z art. 258 § 3 KK kara ta wynosi od 2 do 15 lat pozbawienia wolności, a gdy grupa ma charakter zbrojny, to od 3 do 20 lat pozbawienia wolności (art. 258 § 4 KK).

Inne konsekwencje działania w grupie przestępczej

Art. 258 KK nie przewiduje jedynych konsekwencji związanych z przypisaniem odpowiedzialności za udział w zorganizowanej grupie przestępczej. Zgodnie bowiem z art. 65 § 2 KK do sprawcy przestępstwa z art. 258 KK mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące sprawcy określonego w art. 64 § 2 KK (recydywa wielokrotna) z wyjątkiem przewidzianej w tym przepisie zaostrzenia kary.

Konsekwencją przypisania sprawcy art. 65 § 2 KK jest m.in.:

• obligatoryjny dozór
• możliwość warunkowego przedterminowego zwolnienia po odbyciu 3/4 kary
• okres próby w przypadku warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary nie może być krótszy niż 3 lata (art. 80 § 2 KK).

Czy można uniknąć odpowiedzialności karnej za udział w zorganizowanej grupie przestępczej?

Tak, zgodnie z art. 259 KK możliwe jest uniknięcie odpowiedzialności karnej za udział w zorganizowanej grupie przestępczej, niezależnie od formy udziału, jeśli:

• dobrowolnie odstąpisz od udziału w grupie albo związku;
• ujawnisz przed organem powołanym do ścigania przestępstw wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu;
• lub, zapobieżesz popełnieniu zamierzonego przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego.

Czynny żal jest rozpatrywany jako strategia rozpadu solidarności w grupach przestępczych, pozwalająca na uniknięcie kary dla jej członków pod pewnymi warunkami. Jest to kontrowersyjne z moralnego punktu widzenia, szczególnie gdy korzystają z tego liderzy tych grup. Mimo to, legislator widzi w tym uzasadnienie ze względu na ochronę dóbr prawnych zagrożonych przez przestępczość zorganizowaną, opierając się na argumentach politycznokryminalnych.

Wyrażenie czynnego żalu skutkuje obligatoryjnym niepodleganiem karze za czyny określone w art. 258 KK. W przypadkach szczególnych, takich jak rezygnacja z przestępczych zamiarów wbrew grupie, sprawca może również uniknąć kary, nawet jeśli uczynił to w kontekście innego przestępstwa, np. wzięcia zakładnika.

Jak może pomóc Ci adwokat w sprawie zorganizowanej grupy przestępczej?

Przypisanie odpowiedzialności z art. 258 KK jest brzemienne w skutkach. Przypisanie odpowiedzialności za udział w zorganizowanej grupie przestępczej, prócz zagrożenia karą pozbawienia wolności, grożą również dotkliwe skutki, które wynikają z przepisów Części ogólnej Kodeksu karnego.

Jako adwokat, występujący w licznych sprawach, gdzie stawiane są zarzuty działania w zorganizowanej grupie przestępczej zdaje sobie sprawę z tych konsekwencji i kładę duży nacisk na wyeliminowanie z katalogu zarzucanych czynów art. 258 KK. Obecnie prowadzę sprawy grup przestępczych, w tym grup o charakterze zbrojnym, zajmujących się kradzieżami samochodów, handlem narkotykami, ale przede wszystkim w sprawach grup przestępczych popełniających przestępstwa gospodarcze i karno-skarbowe. Występuje w postępowaniach przygotowawczych prowadzonych przez najwyższe jednostki prokuratury, tj. Prokuraturę Regionalną oraz Prokuraturę Krajową. Działam przede wszystkim na obszarze Wrocławia, ale prowadzę sprawy także w całej Polsce.

Wyzwania w walce z zarzutami o działanie w ramach grupy przestępczej są liczne. Wiążą się tak z samą ilością zgromadzonego materiału dowodowego, jak i z faktem, że wzajemne powiązania członków grupy nie ułatwiają prowadzenia sprawy. Wierzę jednak, że każda sprawa nadaje się do obrony.